Dự thảo Luật BHXH sửa đổi và một số ý kiến của doanh nghệp, hiệp hội
Thời sự - Logistics - Ngày đăng : 07:52, 06/05/2023
Kết quả khảo sát cho thấy, phần lớn đại diện doanh nghiệp (DN), Hiệp hội đều đánh giá cao ý nghĩa, tính ưu việt và nhân văn trong nhiều quy định cụ thể của Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) sửa đổi. Những thay đổi về mở rộng đối tượng tham gia, bổ sung chế độ thai sản vào BHXH tự nguyện, giảm điều kiện số năm đóng tối thiểu để hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm… được DN đánh giá phù hợp với chủ trương chung về cải cách chính sách BHXH gắn với Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 của Trung ương, tạo động lực cho DN lẫn người lao động, từ đó góp phần nâng cao độ bao phủ của BHXH nhằm đảm bảo an sinh xã hội toàn dân, toàn diện.
Tuy nhiên, liên quan tới căn cứ tính đóng BHXH bắt buộc (được quy định tại Khoản 1 Điều 37 dự thảo luật), theo ý kiến của các DN, Hiệp hội, Ban soạn thảo cần nghiên cứu kỹ lưỡng, có đánh giá điều kiện thực tiễn, có cân nhắc kinh nghiệm quốc tế, khu vực một cách toàn diện, đặc biệt trong bối cảnh hết sức khó khăn hiện nay để lựa chọn phương án khả thi, hợp lý.
Cụ thể, Dự thảo Luật đang cân nhắc 02 phương án xác định tiền lương làm căn cứ tính đóng BHXH:
- Phương án 1 (giữ nguyên như quy định hiện hành), “là tiền lương tháng bao gồm mức lương và phụ cấp lương, các khoản bổ sung khác xác định được mức tiền cụ thể cùng với mức lương thỏa thuận trong hợp đồng lao động theo quy định của pháp luật lao động”;
- Phương án 2, “là tiền lương tháng bao gồm mức lương và phụ cấp lương, các khoản bổ sung khác theo quy định của pháp luật lao động; không bao gồm tiền thưởng, các khoản hỗ trợ và trợ cấp khác không liên quan đến thực hiện công việc hoặc chức danh trong hợp đồng lao động theo quy định của pháp luật lao động”.
Trong trường hợp dự Luật giữ nguyên quy định theo như phương án 1, DN và người lao động sẽ không phải chịu áp lực về chi phí “gia tăng đột biến”. Nhưng cơ quan quản lý nhà nước thì phải tìm được phương án, giải pháp nhằm giải quyết bài toán “chậm đóng, trốn đóng, nợ BHXH...” của một số nhóm DN và người lao động như nhận diện thời gian qua. Chuyên gia quốc tế về lao động cho rằng, trường hợp này ban soạn thảo nên cân nhắc để đề xuất gia tăng các hình thức thanh kiểm tra, quản trị dựa trên dữ liệu, liên kết dữ liệu giữa cơ sở dữ liệu quốc gia về đân cư với cơ sở dữ liệu thuế, BHXH; kết hợp chế tài nghiêm minh,... thì hạn chế nêu trên sẽ dần được khắc phục mà vẫn tạo được thuận lợi cho DN và người lao động.
Nếu dự Luật áp dụng theo phương án 2, căn cứ tính đóng BHXH sẽ tăng lên. Ý kiến DN, Hiệp hội cho rằng sẽ có 2 vấn đề sau có thể xảy ra trong thực tế:
1. Việc điều chỉnh tăng căn cứ tính đóng BHXH có thể khiến tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH trở nên trầm trọng hơn.
Theo thống kê của BHXH Việt Nam, đến hết năm 2022, cả nước có hơn 2,13 triệu lao động bị DN chậm đóng BHXH từ 1 đến 3 tháng, 440.800 người bị nợ đóng từ 3 tháng trở lên và gần 213.400 người bị "treo" sổ tại các DN đã giải thể, ngừng hoạt động. Số lao động đang bị nợ BHXH chiếm 17,4% tổng số lao động tham gia BHXH bắt buộc.
Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng này là do công tác thanh kiểm tra BHXH chưa được thường xuyên, các chế tài xử lý chưa nghiêm, việc thu bảo hiểm chưa kịp thời, hiệu quả, ý thức chấp hành của một số người sử dụng lao động còn hạn chế ...Thêm vào đó là những khó khăn về dòng tiền cũng như việc thu hẹp sản xuất của nhiều DN do ảnh hưởng tiêu cực của Covid 19 và những tác động khó lường của bối cảnh kinh tế thế giới gây ra. Việc điều chỉnh căn cứ tính đóng BHXH như phương án 2 sẽ làm gia tăng chi phí của cả người sử dụng lao động và người lao động mà chưa thực sự giải quyết triệt để các nguyên nhân trực diện của tình trạng “chậm đóng, trốn đóng...” như chính cơ quan quản lý nhà nước đã đánh giá.
Trong bối cảnh DN và người lao động đều đang hết sức khó khăn, quy định này có thể dẫn đến tình trạng DN và người lao động càng tìm cách trốn đóng BHXH, khiến chính sách khó đạt được mục tiêu kỳ vọng và ảnh hưởng tiêu cực đến độ bao phủ của BHXH nói riêng và chính sách BHXH nói chung.
2. Việc điều chỉnh tăng căn cứ tính đóng BHXH khiến gia tăng chi phí lao động của DN, trong bối cảnh chi phí này đã được cho là “cao nhất khối ASEAN”, sẽ ảnh hưởng trực tiếp năng lực cạnh tranh của DN và năng lực cạnh tranh quốc gia và có thể gây “hiệu quả ngược” đối với các mục tiêu thu hút đầu tư FDI, đầu tư tư nhân đang được đẩy mạnh hiện nay.
Năng suất lao động của Việt Nam trong các đánh giá của quốc tế chỉ ra đều thấp hơn nhiều so với các quốc gia khác trong khu vực, chỉ cao hơn Lào, Myanmar và Campuchia. Chuyên gia quốc tế và trong nước cho rằng, lợi thế lao động giá rẻ của Việt Nam đã giảm dần, thậm chí ở nhiều ngành không còn hiện hữu so với nhiều quốc gia trong khu vực do tốc độ tăng chi phí lao động nhanh hơn tốc độ tăng năng suất lao động.
Theo Báo cáo của Tổng Cục thống kê, giai đoạn 2011-2020, tốc độ tăng năng suất lao động trung bình hàng năm chỉ đạt 5,29% trong khi tốc độ tăng lương phân theo các khu vực hay ngành trong giai đoạn 2011-2020 đều trên 7%. Giai đoạn 2011-2020, mức lương cơ sở tăng gấp 3 lần; mức lương tối thiểu theo vùng tăng từ 3,27 (Vùng I, II, III) lần đến 3,7 lần (Vùng IV) trong khi năng suất lao động chỉ tăng hơn 2 lần . Thêm vào đó, DN còn phải chịu chi phí đào tạo do trình độ lao động còn nhiều hạn chế. Theo Báo cáo Phát triển Việt Nam năm 2014 của Ngân hàng Thế giới, có khoảng 56% DN phải đào tạo lại lao động do chất lượng lao động khi tuyển dụng không đáp ứng yêu cầu, trong đó 54% lao động phải đào tạo lại với thời gian đào tạo trung bình khoảng 2,6 tháng.
Báo cáo của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Tổng cục Thống kê và ILO cũng cho thấy, đến hết quý 2/2021, lực lượng lao động của Việt Nam là khoảng 51,1 triệu người, trong đó tỷ lệ lao động đã qua đào tạo chỉ đạt 26,1%. Việc tăng căn cứ tính đóng BHXH do đó, sẽ tiếp tục làm tăng chi phí lao động, dẫn đến khoảng cách giữa tốc độ tăng chi phí lao động và năng suất lao động ngày càng bất hợp lý, ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng thu hút đầu tư và năng lực cạnh tranh của quốc gia cũng như của DN. Những ngành thâm dụng lao động như dệt may, da giày, điện tử…sẽ chịu sự cạnh tranh gay gắt hơn từ các quốc gia như Bangladesh, Ấn Độ, Malaysia, Indonesia...
Bên cạnh bài toán có tính chiến lược nêu trên, việc tăng căn cứ tính đóng BHXH được thực hiện trong giai đoạn hiện nay là chưa phù hợp bởi hầu hết DN đều đang rất chật vật để phục hồi hậu Covid-19 và đang phải đối mặt với những khó khăn quá lớn do suy thoái kinh tế cùng những biến động thị trường khác. Ngân hàng thế giới nhận định tăng trưởng toàn cầu dự kiến chỉ đạt 1.7% năm 2023. Những nước đang phát triển như Việt Nam sẽ phải đối mặt với những thách thức từ chính sách tiền tệ thắt chặt để chống lạm phát ở các thị trường chính như Mỹ, Châu Âu; sự suy giảm các đơn hàng, các dòng vốn đầu tư… trong bối cảnh các xu hướng phát triển mới như xu hướng giảm phát thải, chuyển đổi xanh đang ngày càng được nhiều quốc gia phát triển đưa vào thành các quy định có tính chất bắt buộc toàn cầu.
Trên cơ sở tổng hợp các ý kiến, phân tích và nhận định nêu trên, các Hiệp hội, DN đề xuất:
- Ban soạn thảo dự Luật làm việc kĩ với các DN, Hiệp hội, chuyên gia để đánh giá tính hợp lý, khả thi của các phương án đưa ra và tập trung nhiều vào phân tích phương án đề xuất giữ nguyên quy định hiện hành về căn cứ tính đóng BHXH (phương án 1 của dự thảo luật), kết hợp với xác lập các biện pháp quản lý hiệu quả khác nhằm đảm bảo các mục tiêu toàn diện của chính sách BHXH cũng như chính sách phát triển kinh tế và DN.
- Ban soạn thảo dự Luật nghiên cứu, thể hiện rõ ràng (một cách tối đa) các quy định liên quan tới các khoản phụ cấp, khoản bổ sung phải tính đóng BHXH để tránh tình trạng sau này dự Luật đi vào đời sống, cơ quan quản lý nhà nước, người sử dụng lao động, người lao động có những cách hiểu khác nhau khiến việc chấp hành pháp luật về BHXH bị ảnh hưởng tiêu cực.
- Liên quan đến chủ đề nâng cao năng suất lao động để giải quyết một cách chiến lược việc bù đắp chi phí lao động của DN, nâng cao sức cạnh tranh của DN và nền kinh tế, kiến nghị Hội đồng quốc gia về Giáo dục và Phát triển nguồn nhân lực thực hiện nghiên cứu nền về nhu cầu và thực trạng nguồn nhân lực quốc gia, cũng như kinh nghiệm nâng cao năng suất lao động của các quốc gia khác, để từ đó khuyến nghị các giải pháp khả thi, hiệu quả cho Việt Nam nhằm thực thi thực chất mục tiêu nâng cao năng suất lao động hàng năm đã được Chính phủ thể hiện trong Nghị quyết chuyên đề về phát triển DN.
* Dự thảo Luật BHXH gồm 9 chương, 133 điều (Luật BHXH 2014 gồm 9 chương, 125 điều). Bên cạnh những quy định chung, dự thảo đề xuất một số nội dung như: Quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội, tổ chức thực hiện bảo hiểm xã hội và quyền, trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân đối với bảo hiểm xã hội; trợ cấp hưu trí xã hội; đăng ký tham gia và quản lý thu, đóng bảo hiếm xã hội bắt buộc và bảo hiểm xã hội tự nguyện….