Bài 1: Chiến tranh thương mại và những biến động chuỗi cung ứng ở châu Á

Chiến tranh thương mại giữa các cường quốc kinh tế không chỉ làm gián đoạn các dòng chảy thương mại toàn cầu mà còn tạo ra những xáo trộn lớn đối với chuỗi cung ứng tại khu vực châu Á. Với vai trò là trung tâm sản xuất của thế giới, châu Á đang chịu tác động mạnh mẽ nhưng cũng đứng trước những cơ hội để tái định hình vị thế của mình trong bức tranh kinh tế toàn cầu.

Biến động dòng chảy thương mại và chuỗi cung ứng toàn cầu

Cuộc chiến thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc đã gây ra những gián đoạn lớn trong dòng chảy thương mại toàn cầu. Việc áp đặt các mức thuế quan cao không chỉ làm giảm khối lượng thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới mà còn lan tỏa sự gián đoạn đến toàn bộ khu vực châu Á, nơi các chuỗi cung ứng gắn bó chặt chẽ với Trung Quốc. Theo báo cáo của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) năm 2023, tổng kim ngạch xuất khẩu của khu vực châu Á đã giảm 5% trong hai năm qua do tác động của chiến tranh thương mại và các biện pháp bảo hộ thương mại gia tăng.

Các công ty Mỹ và châu Âu, để tránh rủi ro từ thuế quan, đã cắt giảm lượng nhập khẩu từ Trung Quốc, chuyển hướng sang các quốc gia khác trong khu vực như Việt Nam, Ấn Độ và Thái Lan. McKinsey ước tính rằng các công ty Mỹ đã giảm 30% lượng hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc vào năm 2023, gây ra sự chuyển dịch mạnh mẽ trong mạng lưới cung ứng và logistics. Những sự dịch chuyển này không chỉ ảnh hưởng đến sản lượng sản xuất mà còn làm tăng đáng kể chi phí vận chuyển và kéo dài thời gian giao hàng, khiến các chuỗi cung ứng trở nên kém hiệu quả hơn.

Sự "tách rời" và tác động đến chính sách quốc gia

Trước những rủi ro từ sự phụ thuộc vào một số quốc gia, nhiều chính phủ trong khu vực đã triển khai các chính sách bảo hộ nhằm bảo vệ nền kinh tế nội địa và đảm bảo an ninh chuỗi cung ứng. Nhật Bản, một trong những quốc gia bị ảnh hưởng mạnh bởi chuỗi cung ứng toàn cầu, đã đưa ra gói ngân sách trị giá 2,2 tỷ USD từ năm 2021 để hỗ trợ doanh nghiệp đưa sản xuất về nước hoặc chuyển sang các nước đối tác đáng tin cậy hơn như Việt Nam và Thái Lan. Điều này góp phần thúc đẩy xu hướng "tách rời" (decoupling), làm giảm sự liên kết kinh tế khu vực từng là lợi thế cạnh tranh của châu Á.

Ở một khía cạnh khác, Trung Quốc đang chuyển đổi chiến lược bằng cách tập trung vào thị trường nội địa thông qua chính sách "lưu thông kép" (dual circulation), nhằm giảm sự phụ thuộc vào xuất khẩu và chuỗi cung ứng toàn cầu. Điều này đã và đang tạo ra những thay đổi căn bản trong dòng chảy thương mại tại châu Á, đồng thời buộc các quốc gia đối tác phải điều chỉnh chiến lược thương mại của mình.

Cơ hội cho các quốc gia trong khu vực

Mặc dù đối mặt với nhiều thách thức, chiến tranh thương mại cũng mở ra cơ hội cho các quốc gia trong khu vực châu Á nhằm tái định vị mình trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Việt Nam, với chi phí lao động cạnh tranh và môi trường đầu tư thuận lợi, đã chứng kiến dòng vốn FDI tăng mạnh, đạt hơn 25 tỷ USD vào năm 2023, cao hơn 13% so với năm trước. Thái Lan và Indonesia cũng ghi nhận sự gia tăng đáng kể về đầu tư vào các ngành công nghiệp như điện tử, ô tô và năng lượng tái tạo.

Tuy nhiên, các quốc gia này phải đối mặt với áp lực lớn về cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực. Hệ thống logistics và giao thông ở Đông Nam Á hiện chưa đáp ứng được nhu cầu gia tăng đột biến về thương mại và sản xuất. Báo cáo từ Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) nhấn mạnh rằng để duy trì lợi thế cạnh tranh, các quốc gia như Việt Nam, Thái Lan và Philippines cần đầu tư thêm ít nhất 2% GDP vào cơ sở hạ tầng hàng năm trong thập kỷ tới.

Chiến tranh thương mại đã làm rung chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu, và châu Á, với vai trò trung tâm sản xuất thế giới, không nằm ngoài vòng xoáy này. Những biến động này không chỉ gây ra sự gián đoạn về thương mại và sản xuất mà còn buộc các quốc gia trong khu vực phải tái định hình chiến lược phát triển của mình. Như bà Kristalina Georgieva, Giám đốc điều hành Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), đã nhận định tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới 2024: “Trong thế giới đang bị phân mảnh bởi các tranh chấp thương mại, châu Á có cơ hội để dẫn đầu sự tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu nhờ năng lực sản xuất linh hoạt và khả năng đổi mới.”

Trong khi đó, Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long tại Hội nghị APEC năm 2023 cũng nhấn mạnh rằng: “Khu vực Đông Nam Á cần phải thúc đẩy hợp tác khu vực, đầu tư vào hạ tầng số và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực để tận dụng các cơ hội mới trong chuỗi cung ứng toàn cầu.” Rõ ràng, chiến tranh thương mại không chỉ là thách thức mà còn là cơ hội để các quốc gia châu Á xây dựng một nền kinh tế bền vững, cạnh tranh và thích ứng tốt hơn với những biến động không ngừng của thế giới.

Văn Tâm