Phát triển logistics xanh trong chuyển đổi khu công nghiệp thế hệ mới

Trong bối cảnh toàn cầu hóa mạnh mẽ và áp lực gia tăng từ những vấn đề môi trường toàn cầu, việc phát triển bền vững không chỉ là một xu thế mà đã trở thành một yêu cầu cấp thiết đối với mọi quốc gia và lĩnh vực kinh tế. Đối với Việt Nam, quốc gia đang chuyển mình mạnh mẽ để trở thành trung tâm sản xuất và chuỗi cung ứng của khu vực Đông Nam Á, việc tích hợp các yếu tố "xanh" vào chiến lược phát triển kinh tế, đặc biệt trong lĩnh vực logistics và khu công nghiệp (KCN), là một trong những trọng tâm hàng đầu. Đây không chỉ là lời giải cho bài toán bảo vệ môi trường, mà còn là chìa khóa để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế ngày càng khắt khe và tạo ra sức hút mạnh mẽ đối với các nhà đầu tư nước ngoài.

Logistics xanh, với vai trò là động lực thúc đẩy sự bền vững trong chuỗi cung ứng và hạ tầng công nghiệp, đang trở thành một chiến lược trọng yếu giúp các KCN thế hệ mới phát triển bền vững và lâu dài. Tuy nhiên, việc áp dụng mô hình này ở Việt Nam còn gặp không ít thách thức như hạn chế về hạ tầng, công nghệ và nhận thức của các bên liên quan. Do đó, việc nghiên cứu và triển khai các giải pháp logistics xanh không chỉ đơn thuần mang tính chất kỹ thuật mà còn đòi hỏi một sự thay đổi toàn diện từ chính sách, đầu tư hạ tầng, đến sự đồng hành của cộng đồng doanh nghiệp.

1. KHÁI NIỆM VÀ TẦM QUAN TRỌNG CỦA LOGISTICS XANH

Trong bối cảnh các vấn đề môi trường ngày càng trở nên nghiêm trọng, khái niệm logistics xanh đã nổi lên như một giải pháp quan trọng nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực từ chuỗi cung ứng đến hệ sinh thái. Logistics xanh được hiểu là việc tổ chức, quản lý và vận hành các hoạt động logistics theo cách tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên và năng lượng, giảm thiểu chất thải và khí thải gây ô nhiễm môi trường. Mục tiêu của logistics xanh không chỉ là cải thiện hiệu suất kinh doanh mà còn thúc đẩy sự bền vững, đóng góp vào bảo vệ môi trường sống và duy trì các nguồn tài nguyên thiên nhiên cho các thế hệ tương lai.

Logistics xanh bao gồm nhiều hoạt động cụ thể như sử dụng các phương tiện vận tải tiết kiệm nhiên liệu hoặc chạy bằng năng lượng tái tạo, áp dụng công nghệ quản lý vận tải thông minh để tối ưu hóa lộ trình di chuyển, giảm thiểu tiêu thụ năng lượng trong quá trình vận hành. Ngoài ra, logistics xanh còn khuyến khích việc sử dụng bao bì thân thiện với môi trường, có khả năng tái chế hoặc phân hủy sinh học, cùng với việc quản lý kho bãi sao cho giảm thiểu tiêu thụ năng lượng điện và nước.

Tầm quan trọng của logistics xanh ngày càng được nhận thức rõ ràng hơn khi các tiêu chuẩn môi trường quốc tế như ISO 14001 hay các cam kết khí hậu toàn cầu yêu cầu các doanh nghiệp phải giảm thiểu tác động môi trường trong toàn bộ chuỗi cung ứng của mình. Đối với Việt Nam, quốc gia có tốc độ phát triển kinh tế nhanh và đang nỗ lực thu hút vốn đầu tư nước ngoài, logistics xanh không chỉ là một yêu cầu về trách nhiệm xã hội mà còn là yếu tố cốt lõi để nâng cao năng lực cạnh tranh. Các nhà đầu tư quốc tế, đặc biệt là từ các thị trường lớn như EU và Bắc Mỹ, ngày càng quan tâm đến tiêu chuẩn môi trường và sẽ ưu tiên lựa chọn các doanh nghiệp có mô hình vận hành bền vững.

Ngoài ra, logistics xanh còn đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết các thách thức về biến đổi khí hậu và phát triển bền vững toàn cầu. Ngành vận tải và logistics hiện chiếm khoảng 14% tổng lượng phát thải khí nhà kính trên toàn cầu, theo báo cáo của Liên Hợp Quốc. Nếu không có các biện pháp cải thiện, con số này có thể tăng lên đáng kể trong tương lai, đặc biệt khi nhu cầu vận chuyển ngày càng gia tăng. Logistics xanh là một trong những giải pháp giúp giảm phát thải khí nhà kính, góp phần thực hiện các cam kết quốc gia về giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu như Hiệp định Paris và các chiến lược phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc.

Tóm lại, logistics xanh không chỉ là một xu hướng mà đã trở thành một phần tất yếu trong chiến lược phát triển của các doanh nghiệp và quốc gia. Với Việt Nam, việc áp dụng logistics xanh là cơ hội để kết nối phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường, tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững và hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu.

2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN LOGISTICS XANH TẠI VIỆT NAM

Logistics xanh là một lĩnh vực đang nhận được sự quan tâm ngày càng lớn tại Việt Nam trong những năm gần đây. Tuy nhiên, quá trình triển khai còn gặp nhiều khó khăn và thách thức. Để hiểu rõ hơn về thực trạng phát triển logistics xanh tại Việt Nam, chúng ta cần phân tích cả những thành tựu đạt được lẫn các vấn đề còn tồn tại trong lĩnh vực này.

2.1. Thành tựu và những tín hiệu tích cực

Trong những năm qua, chính phủ Việt Nam đã có những chính sách quan trọng nhằm khuyến khích phát triển logistics xanh. Nghị quyết số 13-NQ/TW năm 2022 của Bộ Chính trị đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển hạ tầng giao thông và logistics bền vững. Chính phủ cũng đã ban hành Chiến lược phát triển logistics đến năm 2025, tầm nhìn 2030, trong đó đặc biệt ưu tiên các giải pháp xanh, thân thiện với môi trường.

Một số doanh nghiệp lớn tại Việt Nam đã bắt đầu tiên phong trong việc áp dụng các sáng kiến logistics xanh. Ví dụ, Tổng công ty Tân Cảng Sài Gòn đã đầu tư hệ thống vận tải sử dụng năng lượng tái tạo, đồng thời áp dụng công nghệ quản lý vận tải tiên tiến nhằm giảm thiểu khí thải CO2. Ngoài ra, các tập đoàn lớn như VinGroup cũng đang phát triển hệ thống xe tải và xe điện thông minh để vận chuyển hàng hóa, góp phần thúc đẩy xu hướng sử dụng phương tiện vận tải thân thiện với môi trường.

Bên cạnh đó, các KCN lớn tại Việt Nam, như KCN Đình Vũ - Cát Hải (Hải Phòng) hay KCN VSIP (Bình Dương), đã bắt đầu triển khai mô hình logistics xanh bằng cách xây dựng hệ thống giao thông nội bộ tối ưu, áp dụng công nghệ tiết kiệm năng lượng trong quản lý kho bãi và khuyến khích doanh nghiệp sử dụng bao bì tái chế.

2.2. Thách thức và hạn chế

Thứ nhất, dù đã có những tín hiệu tích cực, logistics xanh tại Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều khó khăn. Trước hết, hạ tầng giao thông và logistics chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển xanh. Theo Báo cáo Logistics Việt Nam 2023, các tuyến giao thông trọng điểm của Việt Nam thường xuyên bị ùn tắc, gây lãng phí nhiên liệu và gia tăng khí thải.

Thứ hai, việc áp dụng công nghệ xanh trong logistics còn hạn chế. Nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Việt Nam chưa có đủ nguồn lực để đầu tư vào các giải pháp công nghệ tiên tiến như hệ thống quản lý vận tải thông minh, phương tiện vận tải chạy điện, hay kho bãi tự động sử dụng năng lượng tái tạo. Điều này khiến chi phí vận hành logistics ở mức cao và tác động đến môi trường vẫn chưa được kiểm soát hiệu quả.

Thứ ba, nhận thức về logistics xanh của các doanh nghiệp và người tiêu dùng còn thấp. Một khảo sát của Bộ Công Thương năm 2022 cho thấy, hơn 60% doanh nghiệp nhỏ và vừa không hiểu rõ lợi ích của logistics xanh và coi đó là một gánh nặng chi phí thay vì cơ hội tăng trưởng bền vững. Bên cạnh đó, người tiêu dùng Việt Nam cũng ít quan tâm đến yếu tố xanh trong quá trình mua sắm, dẫn đến áp lực từ thị trường đối với các doanh nghiệp chưa đủ lớn.

2.3. So sánh với các quốc gia khác trong khu vực

So với các nước phát triển trong khu vực như Singapore, Thái Lan hay Malaysia, logistics xanh tại Việt Nam vẫn còn nhiều khoảng cách. Singapore đã xây dựng một hệ sinh thái logistics xanh hiện đại với các cảng tự động hóa cao, phương tiện vận tải chạy bằng khí tự nhiên hóa lỏng (LNG), và hệ thống quản lý logistics tích hợp dựa trên trí tuệ nhân tạo. Thái Lan cũng đã có những bước tiến đáng kể với các chương trình khuyến khích doanh nghiệp sử dụng năng lượng mặt trời trong hoạt động kho bãi.

Ngược lại, Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn khởi đầu, chủ yếu tập trung vào việc xây dựng cơ sở hạ tầng và cải thiện chính sách, thay vì triển khai các công nghệ và mô hình vận hành logistics xanh hiện đại.

2.4. Cơ hội và tiềm năng phát triển

Mặc dù còn nhiều thách thức, Việt Nam có tiềm năng lớn để phát triển logistics xanh. Quốc gia này sở hữu một vị trí địa lý chiến lược, nằm trên các tuyến đường vận tải quốc tế quan trọng. Với sự gia tăng đầu tư nước ngoài và sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử, nhu cầu về logistics xanh tại Việt Nam dự kiến sẽ tăng trưởng nhanh chóng trong những năm tới.

Ngoài ra, sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới (WB), Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) cũng sẽ tạo điều kiện để Việt Nam tiếp cận nguồn vốn và công nghệ cần thiết cho phát triển logistics xanh. Đồng thời, các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP hay EVFTA đều đưa ra những yêu cầu cao về tiêu chuẩn môi trường, thúc đẩy các doanh nghiệp Việt Nam chuyển đổi sang mô hình logistics xanh.

Thực trạng phát triển logistics xanh tại Việt Nam hiện nay phản ánh một bức tranh vừa có thách thức, vừa có cơ hội. Việc nâng cao nhận thức, đầu tư vào công nghệ và hạ tầng, cũng như sự hỗ trợ từ chính phủ và các tổ chức quốc tế sẽ là chìa khóa để Việt Nam vượt qua những rào cản và khai thác tối đa tiềm năng của logistics xanh, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế.

3. CHUYỂN ĐỔI KCN THẾ HỆ MỚI HƯỚNG TỚI PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và áp lực ngày càng gia tăng về bảo vệ môi trường, việc chuyển đổi các KCN truyền thống sang mô hình KCN thế hệ mới, hướng tới phát triển bền vững, trở thành xu hướng tất yếu. Tại Việt Nam, quá trình này đang được thúc đẩy mạnh mẽ nhằm đáp ứng các yêu cầu về tăng trưởng xanh và hội nhập quốc tế.

3.1. Khái niệm KCN thế hệ mới và khu KCN sinh thái

KCN thế hệ mới được hiểu là các KCN áp dụng các tiêu chí về phát triển bền vững, bao gồm việc sử dụng hiệu quả tài nguyên, giảm thiểu ô nhiễm môi trường và đảm bảo trách nhiệm xã hội. Trong đó, mô hình KCN sinh thái nổi bật với việc tạo ra một cộng đồng doanh nghiệp hợp tác chặt chẽ, chia sẻ tài nguyên và năng lượng, nhằm tối ưu hóa hiệu quả kinh tế và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, KCN sinh thái là mô hình phát triển bền vững, kết hợp giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường, phù hợp với xu hướng toàn cầu.

3.2. Thực trạng chuyển đổi KCN tại Việt Nam

Tính đến nay, Việt Nam hiện có khoảng 450 KCN đang hoạt động, đóng góp quan trọng vào tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, nhiều KCN truyền thống gặp phải các vấn đề về ô nhiễm môi trường, sử dụng tài nguyên kém hiệu quả và thiếu sự liên kết giữa các doanh nghiệp. Nhận thức được điều này, Chính phủ đã ban hành Nghị định 82/2018/NĐ-CP về quản lý KCN và khu kinh tế, trong đó khuyến khích phát triển mô hình KCN sinh thái.

Một số dự án thí điểm đã được triển khai với sự hỗ trợ của Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên Hợp Quốc (UNIDO) và Cục Kinh tế Liên bang Thụy Sỹ (SECO). Các KCN như Khánh Phú và Gián Khẩu (Ninh Bình), Hòa Khánh (Đà Nẵng) và Trà Nóc 1 & 2 (Cần Thơ) đã áp dụng các giải pháp hiệu quả tài nguyên và sản xuất sạch hơn, mang lại kết quả tích cực.

3.3. Lợi ích của việc chuyển đổi sang KCN sinh thái

Việc chuyển đổi sang mô hình KCN sinh thái mang lại nhiều lợi ích:

Kinh tế: Tăng cường hiệu quả sử dụng tài nguyên, giảm chi phí sản xuất và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.

Môi trường: Giảm thiểu ô nhiễm, bảo vệ hệ sinh thái và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên.

Xã hội: Tạo môi trường làm việc an toàn, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người lao động và cộng đồng xung quanh.

3.4. Thách thức trong quá trình chuyển đổi

Mặc dù có nhiều lợi ích, việc chuyển đổi sang KCN sinh thái tại Việt Nam còn gặp một số thách thức:

Nhận thức và năng lực quản lý: Nhiều doanh nghiệp chưa nhận thức đầy đủ về lợi ích của KCN sinh thái và thiếu kỹ năng quản lý cần thiết.

Hạ tầng và công nghệ: Cơ sở hạ tầng chưa đáp ứng yêu cầu, công nghệ sản xuất còn lạc hậu, gây khó khăn trong việc áp dụng các giải pháp xanh.

Chính sách và nguồn lực: Cần có sự hỗ trợ mạnh mẽ hơn từ phía chính phủ về chính sách và nguồn lực tài chính để thúc đẩy quá trình chuyển đổi.

3.5. Định hướng và giải pháp thúc đẩy chuyển đổi

Để thúc đẩy chuyển đổi KCN thế hệ mới hướng tới phát triển bền vững, cần thực hiện các giải pháp sau:

Hoàn thiện khung pháp lý: Xây dựng và ban hành các chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển KCN sinh thái.

Nâng cao nhận thức và đào tạo nguồn nhân lực: Tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng cho doanh nghiệp và cơ quan quản lý.

Đầu tư hạ tầng và công nghệ: Khuyến khích đầu tư vào hạ tầng xanh, áp dụng công nghệ tiên tiến trong sản xuất và quản lý.

Hợp tác quốc tế: Tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế để học hỏi kinh nghiệm và tranh thủ nguồn lực hỗ trợ.

Việc chuyển đổi các KCN thế hệ mới hướng tới phát triển bền vững là một quá trình đòi hỏi sự nỗ lực và hợp tác từ nhiều phía. Với quyết tâm và chiến lược phù hợp, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng các KCN sinh thái, góp phần vào mục tiêu tăng trưởng xanh và phát triển bền vững của đất nước.

4. GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY LOGISTICS XANH TRONG KCN

Phát triển logistics xanh trong các KCN không chỉ là một xu hướng mà còn là một yêu cầu thiết yếu để đạt được sự phát triển bền vững. Trong bối cảnh các KCN tại Việt Nam ngày càng phát triển mạnh mẽ, việc tích hợp các giải pháp xanh trong hoạt động logistics sẽ góp phần giảm thiểu tác động môi trường và gia tăng hiệu quả kinh tế. Dưới đây là các giải pháp mang tính chiến lược nhằm thúc đẩy logistics xanh trong các KCN.

Thúc đẩy logistics xanh trong các KCN không chỉ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường mà còn tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh. Với các giải pháp toàn diện từ hạ tầng, công nghệ, con người đến chính sách, logistics xanh sẽ trở thành nền tảng để các KCN thế hệ mới tại Việt Nam hướng tới sự phát triển bền vững và hội nhập sâu rộng với nền kinh tế toàn cầu.

5. KẾT LUẬN

Phát triển logistics xanh trong quá trình chuyển đổi KCN thế hệ mới không chỉ là một xu hướng mà còn là đòi hỏi cấp bách đối với Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập sâu rộng. Như vậy chúng ta đã đi từ khái niệm, tầm quan trọng của logistics xanh, thực trạng tại Việt Nam, chuyển đổi các KCN hướng tới phát triển bền vững, đến các giải pháp cụ thể để thúc đẩy logistics xanh trong KCN.

Từ góc độ khái niệm, logistics xanh không chỉ là những hành động nhỏ lẻ như sử dụng phương tiện vận tải tiết kiệm nhiên liệu hay tái chế bao bì, mà là một chiến lược tổng thể gắn liền với quản trị chuỗi cung ứng bền vững. Mục tiêu cuối cùng của logistics xanh là đạt được sự cân bằng giữa lợi ích kinh tế và trách nhiệm với môi trường, một yêu cầu không thể thiếu trong các KCN thế hệ mới.

Trong chuyển đổi KCN thế hệ mới, việc hướng tới mô hình bền vững và phát triển KCN sinh thái là một định hướng quan trọng. Điều này không chỉ giúp giải quyết bài toán ô nhiễm môi trường trong các KCN hiện tại, mà còn tạo ra các giá trị gia tăng bền vững trong dài hạn. Những mô hình thí điểm như KCN sinh thái tại Đà Nẵng, Ninh Bình hay Cần Thơ đã chứng minh rằng, việc áp dụng sản xuất sạch hơn, tái sử dụng tài nguyên và tăng cường liên kết giữa các doanh nghiệp không chỉ khả thi mà còn mang lại nhiều lợi ích kinh tế rõ rệt.

Để thúc đẩy logistics xanh trong các KCN, cần có một chiến lược tổng thể với sự tham gia của cả chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng. Những giải pháp như phát triển hạ tầng giao thông xanh, ứng dụng công nghệ hiện đại, xây dựng kho bãi thông minh, và nâng cao nhận thức là các bước đi cụ thể và thiết thực. Đồng thời, việc hoàn thiện khung pháp lý và chính sách hỗ trợ cũng là yếu tố then chốt để tạo động lực cho các doanh nghiệp chuyển đổi.

Từ góc nhìn cá nhân, tôi cho rằng Việt Nam đang đứng trước một cơ hội lịch sử để định hình mô hình phát triển công nghiệp bền vững. Logistics xanh không chỉ là một giải pháp nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường mà còn là công cụ để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Tuy nhiên, chúng ta cần có tầm nhìn dài hạn và cách tiếp cận chủ động hơn. Đừng chỉ coi logistics xanh là một trách nhiệm bắt buộc để tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế, mà hãy nhìn nhận đây là cơ hội để xây dựng hình ảnh quốc gia, thu hút đầu tư, và đóng góp vào các nỗ lực toàn cầu chống biến đổi khí hậu.

Từ nhận thức này, chúng ta có quyền tin rằng với sự đồng lòng từ tất cả các bên liên quan, logistics xanh sẽ không chỉ là một mục tiêu, mà sẽ trở thành một động lực mạnh mẽ để Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới của phát triển KCN. Một kỷ nguyên mà ở đó, sự cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường sẽ là nền tảng để xây dựng một tương lai bền vững cho đất nước và thế giới.

-------------------------------------------------------------

Tài liệu tham khảo

1. Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam: https://vcci.com.vn

2.United Nations Vietnam: https://vietnam.un.org

3. Bộ Giao thông Vận tải: https://www.mt.gov.vn

4. Bộ Kế hoạch và Đầu tư: https://www.mpi.gov.vn

TS. Lê Văn Hỷ