Qua kênh Panama mùa hạn: chọn tuyến nào để giữ lịch và giữ tiền?
Thời sự - Logistics - Ngày đăng : 08:00, 02/11/2025
Tình trạng vận hành: từ hạn đến hạn ngạch
Bước qua 2024–2025, kênh đào thoát dần “cú sốc” El Niño: lượng mưa phục hồi giúp tăng dần lượt qua kênh mỗi ngày và nới mớn nước, sau giai đoạn thắt chặt kéo dài cuối 2023–đầu 2024. Cơ quan Quản lý Kênh đào Panama (ACP) đã từng bước nâng số slot: từ 32 lên 33 và 34 lượt/ngày khi mực nước Gatún cải thiện trong mùa mưa, qua các advisory chính thức giữa 2024; đến năm tài khóa 2025, tổng lượt qua kênh tăng mạnh trở lại, phản ánh mức độ “bình thường hóa” tương đối.
Dù vậy, biến động theo tháng vẫn đáng kể. Tháng 3/2025, bình quân chỉ 33,7 tàu/ngày, thấp hơn ngưỡng tối đa 36 tàu/ngày sau khi dỡ các hạn chế lớn—cho thấy nhu cầu, lịch bảo trì và mức nước theo mùa vẫn có thể “kéo phanh” sản lượng. Các đợt siết chặt trước đó từng khiến lượng qua kênh giảm hơn 1/3, gây tác động dây chuyền tới chi phí và thời gian chờ.
Ai bị ảnh hưởng nặng? Chuỗi lạnh, nông sản và hàng thời vụ chịu tác động rõ nhất: lịch thu hoạch và hạn giao “cứng” dễ bị phá vỡ nếu slot thiếu, còn phí chậm bãi/chậm tàu “ăn mòn” biên lợi nhuận. Hàng container vẫn linh hoạt hơn nhưng khi phải vòng Suez hoặc chuyển tuyến bờ Tây rồi đi đường sắt xuyên Mỹ, lead time và chi phí biến động mạnh theo tuần.
Giải pháp trung hạn & dự án chiến lược
Río Indio – “van nước” dài hạn cho kênh đào. ACP xác định dự án hồ chứa Río Indio là ưu tiên hàng đầu cho an ninh nước quốc gia và độ tin cậy của kênh: một hồ chứa mới ~1,6 tỉ USD bổ sung lượng nước 860–970 triệu gallon/ngày, qua đó tăng khoảng 15 lượt transit/ngày khi hoàn thành. Dự án được đẩy nhanh trong 2025 như “lưới an toàn” trước hạn hán kiểu 2023–2024, hướng đến năng lực ổn định, cạnh tranh hơn cho thương mại toàn cầu.
Tuy nhiên, lộ trình không phẳng: tác động xã hội–môi trường khiến dự án vấp phải thách thức pháp lý, với kiến nghị lên Tòa Tối cao Panama về quyền lợi cộng đồng và quy trình tham vấn. Điều này đồng nghĩa thời gian triển khai, phạm vi bồi thường – tái định cư và cấu phần kỹ thuật có thể điều chỉnh trong quá trình ra quyết định cuối cùng.
Tín hiệu “bình thường hóa” – nhưng không đồng nghĩa hết rủi ro. Từ giữa 2025, kênh đào ghi nhận tăng 19,3% lượt qua/năm so với năm hạn hán trước đó; ACP mở rộng giờ làm việc của bộ phận đặt chỗ và tối ưu hệ thống Reservation để linh hoạt hơn với khách hàng. Dù vậy, rủi ro khí hậu–thời tiết vẫn có thể khiến mực nước sụt nhanh theo chu kỳ. Bài học cốt lõi: xây dựng “kỷ luật lịch tàu” theo mực nước Gatún và lịch bảo trì, thay vì trông chờ “quy luật mùa” như cũ.
“Checklist tuyến Á–USEC qua Panama”
(1) Dự phòng lead time: cộng thêm 5–10 ngày trong mùa khô/đỉnh bảo trì; (2) Loại tàu: theo dõi draft/mớn nước và khả năng nhận tàu Neo-Panamax/Panamax tại cảng xếp; (3) Free time tại đích: thương lượng rộng hơn cho hàng dễ chậm xếp dỡ; (4) Cửa sổ đặt chỗ: nắm rõ quy định Transit Reservation System (TRS), thời điểm mở–đóng; (5) Kế hoạch vòng tuyến: chuẩn sẵn phương án USEC qua Suez hoặc dồn về USWC + rail khi slot thiếu.
Ý nghĩa với doanh nghiệp Việt: cấu trúc tuyến theo chu kỳ nước
WC/EC/Gulf – chọn theo mùa, không “mặc định”. Khi mực nước Gatún thấp và slot thắt, gửi hàng USEC qua Panama sẽ kém chắc chắn hơn; doanh nghiệp có thể chia tuyến (split routing): dồn một phần đơn hàng sang USWC + rail cho SKU nhạy hạn giao, phần còn lại tiếp tục Panama để tối ưu chi phí. Khi mực nước phục hồi và slot nới, quay lại Panama để rút chi phí line-haul bờ Đông/Bờ Vịnh. Cách đi “hai chân” này giúp vừa giữ cam kết giao hàng, vừa cân đối ngân sách vận tải.
Container rỗng & hợp đồng “giữ chỗ” cho hàng giá trị cao. Quản trị rỗng cần gắn với lịch mưa–khô: khi ACP cảnh báo hạn, sớm xoay vòng rỗng về cảng xếp phù hợp kích cỡ tàu; với hàng giá trị cao, khóa slot/đặt chỗ (reservation) theo tuần và thêm điều khoản chuyển cảng (port-change) nếu lịch kênh siết đột xuất. Việc này đặc biệt quan trọng với hàng lạnh và nông sản, nơi độ tươi–thời vụ quyết định biên lợi nhuận.
Quản trị theo dữ liệu – KPI cảnh báo sớm. Tối thiểu cần một bảng điều khiển gồm: (i) Mực nước Gatún/Alajuela, (ii) Số slot/điểm TRS còn trống theo tuần, (iii) Thời gian chờ kênh và tỷ lệ tàu bị “roll”, (iv) Phân bổ container rỗng theo tuyến, (v) Chênh lệch lead time giữa Panama vs. phương án vòng (Suez/USWC+rail). Cài ngưỡng kích hoạt (ví dụ: mực nước dưới X m, slot < Y/ngày) để tự động quyết định chuyển tải.
Theo dõi đường đi của mưa trên lưu vực kênh và mực nước Gatún theo tuần; bám sát lịch bảo trì và advisory của ACP; cập nhật khung phí và ưu tiên kích thước tàu. Thiết lập KPI cảnh báo sớm: (1) mực nước < ngưỡng A; (2) slot/ngày < ngưỡng B; (3) thời gian chờ > ngưỡng C; (4) tỷ lệ roll > ngưỡng D. Khi 2/4 chỉ số bật “đỏ”, kích hoạt playbook chuyển tuyến (Suez/USWC+rail) và điều khoản hợp đồng tương ứng để giữ hạn giao.
Kênh đào Panama đã hồi phục rõ rệt trong 2025, nhưng sự ổn định dài hạn phụ thuộc an ninh nước và quản trị theo dữ liệu. Doanh nghiệp xuất khẩu Việt nên chuyển tư duy từ “giá rẻ nhất” sang “độ chắc cao nhất theo chu kỳ nước”: chuẩn hóa SLA theo mùa, xây playbook chuyển tuyến dựa trên mực nước – slot – thời tiết, song song theo dõi tiến độ Río Indio và những điều chỉnh pháp lý – xã hội đi kèm. Ai đặt kỷ luật dữ liệu vào quyết định thương mại sớm hơn sẽ giảm dao động chi phí, ổn định lead time và giữ lợi thế trên các tuyến Á – USEC/Gulf trong những năm tới.