“Control tower” và “bản sao số”: có thật sự giúp chuỗi cung ứng bớt mong manh?

Trong bối cảnh đó, hai khái niệm control tower (tháp điều phối) và digital twin (bản sao số) được nhắc đến dày đặc như bộ đôi công cụ mới để quản trị rủi ro: một bên giám sát thời gian gần thực, một bên mô phỏng tương lai. Thị trường ứng dụng digital twin trong logistics được ước tính khoảng 1,2 tỉ USD năm 2023 và có thể tăng với tốc độ trên 25% mỗi năm giai đoạn 2024–2032. Nhưng chúng có thật sự “làm chuỗi cung ứng bớt mong manh”, hay sẽ trở thành những dự án hào nhoáng trên slide nếu doanh nghiệp chuẩn bị không đúng cách?

Control tower là gì – và không phải là gì?

Gartner định nghĩa control tower chuỗi cung ứng như một khái niệm kết hợp con người, quy trình, dữ liệu, tổ chức và công nghệ nhằm thu thập và sử dụng dữ liệu vận hành gần thời gian thực trong toàn hệ sinh thái để tăng cường khả năng nhìn thấy và ra quyết định. IBM bổ sung rằng, ở dạng truyền thống, control tower chính là một “bảng điều khiển cá nhân hóa” tập trung dữ liệu, chỉ số và sự kiện quan trọng của toàn chuỗi cung ứng, cho phép ưu tiên và xử lý sự cố kịp thời.

Các nhà cung cấp như SAP, OpenText nhấn mạnh ba lớp giá trị chính: nhìn thấy từ đầu đến cuối (end-to-end visibility), phân tích và dự báo, và khả năng điều phối hành động (orchestration) – tức là không chỉ báo động mà còn gợi ý hoặc kích hoạt kịch bản xử lý. Accenture gọi đó là “true supply chain control tower” khi nó kết nối được người, quy trình, hạ tầng công nghệ và dữ liệu trong một mô thức làm việc mới, linh hoạt và liên tục tiến hóa.

Với doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là những đơn vị vừa và lớn có nhiều nhà máy, kho, thị trường, câu hỏi không nên là “mua control tower của hãng nào”, mà là “mình đang thiếu gì trong ba trụ cột: nhìn thấy – phân tích – điều phối”. Có doanh nghiệp thiếu dữ liệu cơ bản về tồn kho đa điểm; có nơi lại dư dữ liệu nhưng thiếu cơ chế ra quyết định liên phòng ban khi có cảnh báo. Control tower tốt nhất là cái giải đúng bài toán cụ thể, chứ không phải bản sao của mô hình “tây đang dùng”.

Bản sao số chuỗi cung ứng: từ mô phỏng đến “phòng thí nghiệm” rủi ro

Nếu control tower giúp thấy rõ hiện tại, digital twin giúp “chơi thử” tương lai. McKinsey mô tả digital twin là các mô hình số được cấp dữ liệu liên tục từ hoạt động thực, mô phỏng tài sản, con người và quy trình để thử nghiệm, dự báo và tối ưu trước khi hành động ngoài đời thật. Các nghiên cứu học thuật gần đây về digital twin trong logistics và chuỗi cung ứng cho thấy công nghệ này có thể hỗ trợ tối ưu mạng lưới, hoạch định nhu cầu, bố trí tồn kho, mô phỏng kịch bản gián đoạn và đánh đổi chi phí – dịch vụ.

Một bài nghiên cứu năm 2024 về digital twinning trong chuỗi cung ứng cho thấy ba doanh nghiệp ở các ngành khác nhau đã cải thiện được các chỉ số hiệu suất chính (KPI) nhờ dùng bản sao số để phát hiện nút thắt, thử nghiệm kịch bản thay đổi nhà cung cấp, tuyến vận tải, mức tồn kho… Tuy nhiên, nghiên cứu cũng cảnh báo chi phí thời gian và tiền bạc không nhỏ, là rào cản khiến việc triển khai rộng còn chậm. Một số bài phân tích khác ước tính ứng dụng digital twin trong logistics sẽ tăng trưởng trên 25%/năm, chủ yếu vì nhu cầu mô phỏng rủi ro và tối ưu mạng lưới trong bối cảnh bất định kéo dài.

Tại Việt Nam, một số dự án tư vấn gần đây bắt đầu dùng digital twin để tối ưu mạng lưới nhà máy – kho – cảng, mô phỏng nhiều kịch bản dịch chuyển sản xuất, thay đổi tuyến vận tải. Một báo cáo năm 2025 nhấn mạnh digital twin đang dần “tái định hình” bức tranh logistics Việt Nam khi các nhà sản xuất toàn cầu phân bổ lại công suất, và khi chi phí lao động – đất đai tăng buộc doanh nghiệp phải dùng mô phỏng để tìm cấu hình tối ưu.

Bốn điều kiện tiên quyết để control tower và digital twin không thành “mô hình PowerPoint”

Thứ nhất là dữ liệu và tích hợp. Mọi nguồn uy tín đều nhấn mạnh: không có dữ liệu sạch, kịp thời, đa nguồn thì control tower và digital twin chỉ là mô hình đẹp trên màn hình. Dữ liệu cần đến từ nhiều lớp: nhà cung cấp, vận tải, kho, nhà máy, kênh bán hàng… và phải có cơ chế đồng bộ, chuẩn hóa. Việc đầu tư vào nền tảng tích hợp (API, IoT, EDI) và chuẩn dữ liệu nội bộ là bước bắt buộc, không “đi tắt” được.

Thứ hai là quy trình và quyền ra quyết định. Gartner khuyến nghị các CSCO muốn tạo giá trị thực phải vừa đầu tư mạnh vào “advanced visibility”, vừa xây dựng năng lực hoạch định kịch bản lặp lại, liên kết chặt với kết quả kinh doanh. Nếu cảnh báo từ control tower không gắn với quy trình cụ thể “ai làm gì, trong bao lâu, theo kịch bản nào”, thì khả năng cao mọi thứ sẽ dừng ở mức “đã thấy, nhưng không ai dám quyết”.

Thứ ba là con người và thay đổi tổ chức. Nhiều nghiên cứu nhấn mạnh sự thật “khó nghe”: thất bại của các dự án công nghệ chuỗi cung ứng thường đến từ năng lực tổ chức hơn là bản thân công nghệ. Control tower và digital twin đòi hỏi những vai trò mới - planner biết đọc phân tích, data analyst hiểu vận hành, “người dịch” giữa IT và business - chứ không chỉ là một đội IT thêm dashboard. Đào tạo, truyền thông nội bộ, và việc gắn KPI của các phòng ban với chỉ số vận hành chuỗi cung ứng là điều bắt buộc.

Thứ tư là lộ trình và ROI. McKinsey khuyến nghị doanh nghiệp không nên lao vào các dự án digital twin “toàn chuỗi” ngay từ đầu, mà chọn một use case hẹp nhưng có tác động rõ - chẳng hạn tối ưu mạng lưới tồn kho hoặc mô phỏng rủi ro cho một nhóm sản phẩm chiến lược - rồi mới mở rộng dần. Tương tự, control tower nên bắt đầu từ một “phiên bản tối thiểu khả dụng”, tập trung vào vài luồng quan trọng nhất, thay vì cố bao trùm tất cả tuyến và cấp độ nhà cung cấp ngay từ ngày đầu.

Kiên Lê