Từ đời sống âm nhạc của một thời vang bóng

Văn hóa - Ngày đăng : 08:40, 23/01/2023

Nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha, người được mệnh danh là “từ điển sống của âm nhạc Việt Nam” đã góp phần không nhỏ, ông nhớ từng chi tiết về hoàn cảnh ra đời ca khúc, đồng thời phân tích giá trị của các tác phẩm một thời vang bóng, những ca khúc kinh điển được xem như một báu vật tinh thần, một niềm tự hào chung của cả dân tộc.

Tôi may mắn được nhiều lần đồng hành cùng nhà thơ, nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha ngao du khắp ba miền đất nước, đặc biệt gần đây trong dịp xuân sắp về, đài Truyền hình Việt Nam thực hiện phóng sự cho chương trình tết về những kỷ niệm dọc đường Trường Sơn của ông ở Đông Hà, Quảng Trị. Cứ mỗi lần nhà thơ Nguyễn Thụy Kha xuất hiện ở đâu đó, nhiều người thường dừng lại ngắm nhìn, có lẽ do hình ảnh của nhạc sĩ xuất hiện nhiều lần trong chương trình Giai điệu tự hào chăng? Những cô cậu học sinh cứ đưa mắt nhìn nhạc sĩ rồi nói nhỏ với nhau điều gì đó thầm thì, không rõ. Khi bước vào trong quán cà phê hay quán nhậu cũng không ít người chăm chú dõi mắt theo ông. Ban đầu tôi còn ngạc nhiên, nhưng dần dà tôi đã quen, ít quan tâm để ý đến nữa.

*Nhạc sĩ Nguyễn Thuỵ Kha và nhà thơ Nguyễn Ngọc Hạnh*

Nhưng mới đây khi nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha và tôi đến thăm gia đình một người bạn cùng quê với nhà thơ, nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo ở Đà Nẵng, bất ngờ trong gia đình có tiếng gọi thật to của một cụ bà, vừa chạy đến ôm chầm vai nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha vừa nói to: “Ông Kha đây rồi”. Tôi lấy làm thú vị chi tiết này, nên tự nhiên máu nghề nghiệp trỗi dậy, tôi ngồi lại hầu chuyện với bà để hiểu thêm về ngọn nguồn từ đâu mà bà lại nhận ra nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha như vậy, biết đâu lại có bài báo cuối năm không chừng.

Bà kể, tên của bà là Hà Thị Cà, năm nay 86 tuổi quê ở Quỳnh Lưu, Nghệ An. Bà thường xem chương trình này trên tivi, bà luôn chăm chú nghe nhạc sĩ Nguyễn Thuỵ Kha phân tích nhắc lại hoàn cảnh ra đời của bài hát, nhớ lại kỷ niệm của những ca khúc cách mạng một thời vang bóng. Cứ mỗi lần nhắc đến ngày xa xưa ấy bà xúc động, rơm rớm nước mắt. Bà nhớ lại thời thanh niên của mình, trong chiến dịch Điện Biên Phủ bà được tham gia gánh gạo ròng rã suốt hai tháng trời phục vụ cho bộ đội trong trận đánh vang dội lẫy lừng của dân tộc...

Ngay lúc ấy, tôi quay sang trò chuyện với nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha ngồi bên cạnh bà. Ông cho biết: “Giai điệu tự hào không đơn thuần là một chương trình ca nhạc chỉ làm mới các ca khúc đã từng được yêu thích trong nhiều thập kỷ trước, mà điều đặc biệt hơn của chương trình nằm ở phần tọa đàm của các vị khách mời bình luận giữa hai thế hệ xưa và nay. Sau mỗi tiết mục biểu diễn, họ chia sẻ những quan điểm cá nhân về bài hát, về ký ức văn hóa xã hội. Bởi có những trải nghiệm và quan điểm khác nhau nên những cuộc đối thoại, phản biện lúc tương đồng, khi lại mâu thuẫn đến nảy lửa”. Nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha không chỉ là người trong Ban cố vấn chương trình này, ngoài ra ông còn là người dẫn dắt, cung cấp tư liệu, phân tích sâu về các tác phẩm âm nhạc, luôn mang lại cho khán giả những điều mới lạ, đậm tính nhân văn, có giá trị kết nối tinh thần sâu sắc giữa các thế hệ những người hâm mộ.

*Nhạc sĩ Nguyễn Thuỵ Kha và bà Hà Thị Cả*

Câu chuyện ngẫu nhiên tình cờ mà hết sức thú vị. Bà Hà Thị Cà tuy tuổi đã cao, nhưng trí tuệ còn minh mẫn, đi lại nhanh nhẹn, bà nói với tôi: Khi xem Giai điệu tự hào, mọi người trong gia đình, nhất là người cao tuổi thường hát theo những bài hát nổi tiếng của một thời bi tráng của dân tộc, gắn liền với quá nhiều kỷ niệm trong kháng chiến. Và bà say sưa kể lại chuyện ngày còn thanh niên, khi cõng gạo trên lưng từ Nghệ An ra chiến trường Điện Biên Phủ, bà vừa hát “Trời mưa không lo gạo ướt/ Nhẹ vai gồng chống vượt đường trơn/ Gạo khô đem tới chiến trường/ No lòng bộ đội tiến quân diệt thù”. Tôi hỏi mãi bà vẫn không nhớ ra câu hát ấy trong bài hát nào! Bà Cà nói với nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha, tại sao nhiều người thích gây gổ, cãi nhau về những bài hát, nhiều lúc thấy mất vui khi ngồi nghe các bạn trẻ bình luận không đúng về giá trị nội dung nghệ thuật các ca khúc một thời vang bóng ấy. Bà đâu cần hiểu đó là sự khác biệt trong văn hóa tiếp nhận phản biện, những quan điểm trái chiều trong chương trình này, cả những khi nhiều bạn trẻ không đồng tình với các thế hệ đi trước, đó cũng là điều tất nhiên dễ hiểu trong thưởng thức âm nhạc...

Thế mới biết, những ai đã từng là người lính kiên cường, là những công dân kiên trung của thời chiến, thấu hiểu nỗi đau thì những ca khúc của một thời tuổi trẻ này chính là máu thịt của họ. Đó là những ký ức không thể nào quên. Thế hệ trẻ đâu đó vẫn còn không ít người chưa hiểu về ca khúc ấy thì các bậc lão thành sẽ là người kể lại, nhắc hoàn cảnh ra đời, những ký ức không quên... để họ có thể hình dung được bối cảnh lịch sử của ca khúc. Điều này nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha, người được mệnh danh là “từ điển sống của âm nhạc Việt Nam” đã góp phần không nhỏ, ông nhớ từng chi tiết về hoàn cảnh ra đời ca khúc, đồng thời phân tích giá trị của các tác phẩm một thời vang bóng, những ca khúc kinh điển được xem như một báu vật tinh thần, một niềm tự hào chung của cả dân tộc. Mỗi số phát sóng là một lát cắt của lịch sử âm nhạc nói riêng, tái hiện bức tranh của đời sống, văn hóa xã hội một thời được khắc họa đậm đà đầy cảm xúc thông qua con đường âm nhạc.

Thật lòng khi tôi gặp bà Hà Thị Cà, gặp các bậc cha anh, những người đã từng tham gia trong hai cuộc kháng chiến, tôi mới hiểu thêm rằng, đời sống âm nhạc một thời vang bóng ấy có thể chưa hẳn tất cả đã hay về chất lượng nghệ thuật, nhưng trong mỗi tác phẩm đều chất chứa đậm đà tình yêu nước của một thời chiến tranh khốc liệt. Các nhạc sĩ đã viết bằng chính sự rung động của trái tim mình, bằng chính nỗi đau và niềm tin, niềm tự hào dân tộc. Và, cũng chính điều này làm tôi nghĩ đến phong trào sáng tác ca khúc hiện nay, ngoài những tác phẩm đích thực sáng tạo từ tài năng của người nhạc sĩ, còn lại dường như mơ hồ có điều gì đó như một cuộc chơi bày biện hội hè, thiếu tâm huyết cháy bỏng của tình yêu trong tác phẩm của mình?

Nguyễn Ngọc Hạnh