Công nghệ chuỗi khối Blockchain và chuỗi cung ứng chuyển đổi số

Công nghệ chuỗi khối là gì?

Các công nghệ cơ sở dữ liệu truyền thống đặt ra nhiều thách thức trong việc ghi lại các giao dịch tài chính. Chẳng hạn như hãy xét trường hợp bán một tài sản. Sau khi đã giao tiền, quyền sở hữu tài sản được chuyển cho người mua. Cả người mua và người bán đều có thể từng người ghi lại các giao dịch tiền tệ, nhưng không nguồn nào là đáng tin cậy. Người bán có thể dễ dàng khẳng định rằng họ chưa nhận được tiền ngay cả khi họ đã nhận được và người mua cũng có thể phản bác rằng họ đã chuyển tiền ngay cả khi họ chưa thanh toán.

Để tránh các vấn đề pháp lý có thể xảy ra, cần phải có một bên thứ ba đáng tin cậy để giám sát và xác thực các giao dịch. Sự hiện diện của cơ quan trung tâm này không chỉ làm giao dịch phức tạp thêm mà còn tạo ra một lỗ hổng. Nếu cơ sở dữ liệu trung tâm bị xâm phạm, cả hai bên đều có thể chịu thiệt hại.

Chuỗi khối giảm thiểu những vấn đề như vậy bằng cách tạo ra một hệ thống chống làm giả, phi tập trung để ghi lại các giao dịch. Trong trường hợp giao dịch tài sản, người mua và người bán đều được chuỗi khối tạo cho một sổ cái riêng.

Tất cả các giao dịch phải được cả hai bên chấp thuận và được cập nhật tự động vào sổ cái của cả hai trong thời gian thực. Các giao dịch trước đây có bất cứ sai sót nào cũng sẽ làm toàn bộ sổ cái sai lệch theo. Những đặc tính đó của công nghệ chuỗi khối đã dẫn đến việc công nghệ này được sử dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau, bao gồm cả việc tạo ra tiền kỹ thuật số như Bitcoin.

Chuỗi khối là một công nghệ mới nổi đang được các ngành khác nhau áp dụng theo cách thức sáng tạo. Đó là năng lượng, tài chính, truyền thông và giải trí, bán lẻ. Công nghệ chuỗi khối có các đặc điểm chính: Phi tập trung, bất biến và đồng thuận. 

Kiến trúc chuỗi khối có các thành phần chính sau: Sổ cái phân tán, hợp đồng thông minh, mật mã hóa khóa công khai. Công nghệ chuỗi khối blockchain đã có lịch sử phát triển từ những năm 1970. Khi đó một nhà khoa học máy tính tên là Ralph Merkle được cấp bằng sáng chế cho cây Băm hay cây Merkle. Những cây này là một cấu trúc khoa học máy tính để lưu trữ dữ liệu bằng cách liên kết các khối có sử dụng mật mã. Vào cuối những năm 1990, Stuart Haber và W. Scott Stornetta đã sử dụng cây Merkle để triển khai một hệ thống trong đó dấu thời gian của tài liệu không thể bị làm giả. Đây là trường hợp chuỗi khối xuất hiện đầu tiên trong lịch sử.

Một chuyên gia về lĩnh vực blockchain cho biết: “Sau khi có sự đồng thuận, khối sẽ được thêm vào chuỗi và các giao dịch cơ bản được ghi lại trong sổ cái phân tán. Các khối được liên kết với nhau một cách an toàn, tạo thành một chuỗi kỹ thuật số an toàn từ đầu cho tới cuối sổ cái”. Các giao dịch thường được bảo mật bằng mật mã, có nghĩa là các nút cần giải các phương trình toán học phức tạp để xử lý một giao dịch.

Blockchain có thể thay đổi chuỗi cung ứng

Trong kỷ nguyên số như hiện nay, các công ty ngày càng chịu áp lực về yêu cầu minh bạch từ khách hàng. Đặc biệt trong ngành cung ứng, khách hàng muốn được biết sản phẩm của họ đến từ đâu và chúng được tạo ra như thế nào. Bên cạnh đó, các tiêu chuẩn, quy định đối với sản phẩm từ cơ quan quản lý ngày càng khắt khe.

Theo đó, blockchain được đánh giá là giải pháp cho vấn đề này. Dưới đây là một số ứng dụng của công nghệ blockchain có thể làm thay đổi chuỗi cung ứng.

Đảm bảo chất lượng và độ an toàn của sản phẩm

Trước đây, không ít các vụ thu hồi sản phẩm đã xảy ra vì lí do không đáp ứng được tiêu chuẩn an toàn như sữa bột trẻ em hay thức ăn cho vật nuôi. Nếu các nhà sản xuất và nhà bán lẻ có thể ứng dụng blockchain chia sẻ dữ liệu về thành phần và quy trình sản xuất, điều đó có thể giúp ngăn chặn những vụ thu hồi như vậy xảy ra.

Trong trường hợp một sản phẩm cần được thu hồi, blockchain giúp các quá trình diễn ra nhanh chóng và hiệu quả, đặc biệt như khi cần truy xuất nguồn gốc của các thành phần.

Thiệt lập danh tính số

Blockchain có thể được sử dụng để tạo một danh tính số cho các sản phẩm, bao gồm thông tin về địa điểm và cách thức được tạo ra. Chức năng theo dõi này giúp khách hàng nắm bắt được nguồn gốc và các thành phần của sản phẩm, yên tâm hơn khi mua. Mặt khác, điều này cũng giúp các công ty trở nên minh bạch hơn, tạo dựng niềm tin với khách hàng của họ.

Bảo hộ sở hữu trí tuệ

Theo World Trademark Review, khoảng 3,3% thương mại thế giới giao dịch các sản phẩm giả mạo. Điều này gây thiệt hại cho nền kinh tế toàn cầu ước tính khoảng 509 tỷ USD mỗi năm.

Blockchain có thể giúp giảm số tiền này bằng cách cung cấp sổ cái chống giả mạo cho các giao dịch, ngăn chặn vi phạm bản quyền. Năm 2021, Microsoft đã ra đời hệ thống có tên là Argus, được thiết lập dựa trên chuỗi khối ethereum. Đây được coi là hệ thống chống vi phạm bản quyền công khai đầu tiên.

Tuân thủ các quy định

Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) đang nghiên cứu việc sử dụng blockchain để theo dõi dược phẩm. Điều này có thể giúp ngăn chặn hàng giả và đảm bảo rằng thuốc đang được sản xuất và phân phối tuân theo các quy định của FDA.

Bên cạnh đó, ngành hàng không cũng đang xem xét khả năng sử dụng blockchain để theo dõi và quản lý các bộ phận của máy bay, với mục tiêu đảm bảo các tàu bay đều tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật của ngành.

Minh bạch trong trách nhiệm môi trường, xã hội và quản trị

Nếu một công ty muốn xác minh khả năng đáp ứng về tính bền vững của vật liệu, họ có thể sử dụng blockchain để theo dõi toàn bộ quy trình cung ứng của sản phẩm.

Sự minh bạch này nhằm đảm bảo rằng các sản phẩm được đến từ những nguồn bền vững đã được chứng nhận và được sử dụng một cách có trách nhiệm. Không chỉ vậy, blockchain có thể được sử dụng để doanh nghiệp theo dõi lượng khí thải CO2 trong quá trình tạo ra sản phẩm và ghi chép lại.

Bảo mật dữ liệu

Một mạng lưới các blockchains được kích hoạt bởi giao thức zero-knowledge cho phép các ứng dụng xác minh thông tin mà không tiết lộ thông tin đó. Điều này giúp các công ty chia sẻ dữ liệu sản phẩm với khách hàng mà không tiết lộ thông tin nhạy cảm, chẳng hạn như danh tính của những người liên quan đến chuỗi cung ứng hay địa điểm của nhà máy.

Ứng dụng blockchain trong chuỗi cung ứng tại Việt Nam

Theo TS. Phạm Công Hiệp, Giảng viên cấp cao thuộc Đại học RMIT, Việt Nam hiện đang thiếu khung pháp lý chính thức để thể chế hóa các sản phẩm và dịch vụ dựa trên blockchain, tuy nhiên những nỗ lực hoàn thiện vẫn đang tiến triển.
Vào cuối tháng 3/2020, Bộ Tư pháp đã trình Thủ tướng Chính phủ báo cáo số 70/BC-BTP về việc rà soát khuôn khổ pháp lý có liên quan đến các sản phẩm, dịch vụ blockchain. Báo cáo cũng đưa ra một số đề xuất xây dựng môi trường hỗ trợ cho việc sử dụng và phát triển các ứng dụng blockchain một cách sáng tạo và hợp pháp.
Việc triển khai blockchain đang ở quy mô nhỏ trong một phần nhất định của chuỗi cung ứng sẽ là lựa chọn khôn ngoan, vì blockchain còn tương đối non trẻ về cả công nghệ, tính pháp lý và mức độ tổ chức.
Dù vậy, blockchain không phải là giải pháp cho tất cả các nhu cầu xác minh độ tin cậy của mọi dữ liệu chia sẻ. Nó có tính ứng dụng tốt nhất khi một chuỗi cung ứng liên quan đến nhiều người không quen biết và những người này có thể ra vào chuỗi cung ứng bất cứ lúc nào, và nhất là khi sự tin cậy, minh bạch và truy xuất nguồn gốc là tối quan trọng.
Theo TS. Phạm Công Hiệp, các tổ chức, doanh nghiệp nên tiến hành đánh giá đúng nhu cầu kinh doanh của mình, tìm hiểu kỹ, có các chuyên gia về blockchain và nhận thức được những "cạm bẫy" có thể có của blockchain.
Ngoài ra, blockchain sử dụng kho lưu trữ dữ liệu phi tập trung và tất cả người dùng cần đóng góp vào chi phí bảo trì của hệ thống đó (nhằm duy trì hiệu suất, bảo mật). Điều này có thể đặt ra một thách thức đáng kể cho nhiều doanh nghiệp nhỏ.
Cuối cùng, chuỗi cung ứng thực sự tự động chỉ có thể thực hiện được khi thông tin truyền trong chuỗi cung ứng đến những người đã đăng ký tham gia một cách tự do, mà vẫn giữ được tính xác thực và bảo mật, cũng như khả năng mở rộng hiệu suất và hiệu quả chi phí.
Do đó, để đón nhận công nghệ mới nổi này, điều quan trọng là người dùng phải tăng cường nhận thức và thay đổi suy nghĩ của họ theo tôn chỉ đảm bảo tính minh bạch.