Xứ Nghệ (Nghệ An và Hà Tĩnh) là tên gọi của vùng đất Châu Hoan có từ thời Hậu Lê, nơi đây có núi Hồng, sông Lam được xem là biểu tượng của văn hóa Lam Hồng. Xứ Nghệ được các nhà nghiên cứu nhìn nhận như một tiểu vùng văn hóa có lịch sử hình thành sớm và có nét đặc thù riêng. Trong hàng ngàn năm tồn tại và phát triển, người dân xứ Nghệ đã tạo nên một bản sắc văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần độc đáo.
Nếu những điều kiện tự nhiên đặc thù đã tạo nên những cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp, thì quá trình ứng xử với thiên nhiên và môi trường xã hội lại tạo ra tính cách đặc trưng của người xứ Nghệ: đậm tình nặng nghĩa, cương trực, thủy chung, trượng nghĩa. Trong suốt chiều dài lịch sử, con người xứ Nghệ lưu dấu sử sách với tinh thần ngạo nghễ kiên trung, trở thành biểu tượng của khí phách và văn hóa hiếu học.
Các di tích, đền thờ, khu tưởng niệm,... được nhiều thế hệ lập nên nhằm bày tỏ lòng biết ơn đối với các vị tiền nhân trong quá trình mở cõi và đánh giặc giữ nước, phát triển văn hóa Việt... nay đã trở thành những di sản có giá trị về nhiều mặt. Đây chính là tiềm năng to lớn cho việc phát triển du lịch văn hóa tâm linh ở Nghệ An - Hà Tĩnh, với các dạng phổ biến như: Du lịch tâm linh gắn với tôn giáo và đức tin; Du lịch tâm linh gắn với tín ngưỡng thờ cúng, những truyền thuyết, tri ân những vị anh hùng dân tộc, những người có công với đất nước.
Du lịch tâm linh gắn với tôn giáo và đức tin
Chùa Hương Tích (ở xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc) được mệnh danh là “Hoan Châu đệ nhất danh lam”, được xếp vào hạng 21 thắng cảnh nổi tiếng nhất của nước Nam xưa. Trên núi Hồng Lĩnh có chùa Thiên Tượng, được xem là “Hoan Châu đệ nhị phong cảnh”. Đền Cờn (Quỳnh Lưu, Nghệ An) thờ tứ vị thánh nương – một trường hợp độc đáo trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt và đã phát triển thành một trung tâm tín ngưỡng thờ Mẫu vào loại lớn nhất. Chùa Cần Linh (xã An Trường, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An) được xây dựng từ thế kỷ IX có tên là Linh Vân tự. Chùa này còn có tên là Sư Nữ, vì các vị sư trụ trì ở chùa là nữ. Chùa cổ Đại Tuệ thờ Phật bà Đại Tuệ đại điện cho trí tuệ của Đức Phật: Tuệ Trí, Tuệ Kiếm, Tuệ Lục, Tuệ Tâm, Tuệ Mục, Tuệ Nhãn. Chùa được Hội kỷ lục gia Việt Nam công nhận bốn kỷ lục: Ngôi chùa trên núi có hồ nhân tạo lớn nhất; Ngôi chùa có hệ thống tượng hồng ngọc nhiều nhất; Ngôi chùa có hệ thống tượng bằng gỗ dâu nguyên khối nhiều nhất; Ngôi chùa có hệ thống câu đối bằng thư pháp thuần Việt nhiều nhất Việt Nam.
Du lịch tâm linh gắn với tín ngưỡng thờ cúng, tri ân
Đây là loại hình du lịch phổ biến, nhiều tiềm năng ở Nghệ An - Hà Tĩnh. Có thể kể đến các địa điểm như: Khu tưởng niệm cố Tổng Bí thư Trần Phú; Khu di tích cố Tổng Bí thư Hà Huy Tập; Đền thờ cố Tổng Bí thư Lê Duẩn; Khu tưởng niệm Lý Tự Trọng; đặc biệt là Khu di tích Ngã ba Đồng Lộc; Khu di tích quốc gia Đại thi hào Nguyễn Du (Hà Tĩnh); đền ông Hoàng Mười (Hưng Nguyên), đền thờ Hoàng đế Quang Trung tọa lạc trên núi Quyết, đền Cuông thờ An Dương Vương, đền Hồng Sơn, đền Vua Mai, đền Bạch Mã, Khu di tích Kim Liên, Khu mộ bà Hoàng Thị Loan, đền Quả Sơn, đền Đức Hoàng Mười,...
Trong những năm qua, việc khai thác du lịch văn hóa tâm linh ở Nghệ An - Hà Tĩnh đã đạt được những thành công nhất định. Lượng du khách hành hương ngày càng tăng, nguồn lợi về thu nhập và việc làm của người dân địa phương cũng được cải thiện đáng kể. Tuy vậy, so với tiềm năng sẵn có thì con số đạt được những năm qua vẫn còn quá khiêm tốn. Thực trạng này từ các nhà quản lý văn hóa, quản lý Nhà nước cho đến các hướng dẫn viên du lịch, công ty lữ hành đều thấy, song chưa có một giải pháp căn cơ cho sự phát triển bền vững của du lịch văn hóa tâm linh đối với vùng văn hóa xứ Nghệ.
Làm sao để các sản phẩm du lịch của loại hình văn hóa tâm linh thực sự hấp dẫn du khách đến với Nghệ An - Hà Tĩnh, tránh được sự đơn điệu lạc lỏng nhỏ lẻ, giảm thiểu sự bất ổn về an ninh trật tự, ô nhiễm môi trường, mê tín dị đoan, phản cảm...? Bằng cách nào để tối ưu hóa nguồn lực và các tiềm năng sẵn có của hai địa phương, làm nổi bật lên được những ấn sắc văn hóa đặc thù của hai vùng đất này, nâng cao hiệu quả về kinh tế và phát huy các giá trị văn hóa tinh thần giá trị nhân văn đối với loại hình du lịch này?
Đây là những thách thức, mà khi chúng ta tìm được nguồn giải thì sẽ góp phần mở rộng thêm một cánh cửa cho du lịch Nghệ An - Hà Tĩnh thông qua phương cách kết nối liên tuyến để nâng cao hiệu quả trong phát triển du lịch văn hóa tâm linh ở Nghệ An - Hà Tĩnh.
