Cộng sinh logistics - Tư duy hệ sinh thái

KHI DÒNG CHẢY KINH TẾ CẦN MỘT CÁCH NGHĨ MỚI

Chúng ta có một nền sản xuất ngày càng trưởng thành, một vị trí địa kinh tế hiếm nơi nào có được, và một cộng đồng doanh nghiệp đầy khát vọng. Nhưng đi kèm với những lợi thế ấy lại là một nghịch lý khiến chúng ta day dứt nhiều năm qua: chi phí logistics cao hơn mức bình quân của thế giới đến 40–50%, âm thầm bào mòn sức cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam ngay trên sân nhà.

Trong bối cảnh đó, chỉ tăng đầu tư là chưa đủ. Chỉ cải tiến cục bộ cũng chưa đủ. Việt Nam cần một tư duy mới - một hướng tiếp cận khác để mở khóa sức mạnh hệ thống.

Và chính vì thế, tôi viết bài này, không phải để trình bày một học thuyết, càng không phải để tô vẽ thêm một khẩu hiệu. Tôi muốn gợi mở một cách nghĩ - một hướng tiếp cận đủ mạnh để đưa dòng chảy hàng hóa Việt Nam bước sang trang mới: Cộng sinh Logistics.

PHÂN MẢNH - TRÙNG LẶP - ĐỨT GÃY DÒNG CHẢY

Việt Nam có hơn 30.000 doanh nghiệp logistics. Mới nghe qua ta dễ hình dung là một lực lượng hùng hậu. Nhưng đằng sau con số ấy là một thực tế khó chối bỏ: phần lớn trong số họ đang vận hành như những “ốc đảo” rời rạc.

Ai cũng tự xây kho riêng. Tự mua xe riêng. Tự phát triển phần mềm riêng. Mỗi doanh nghiệp là một mảnh ghép tách biệt, không nối vào tổng thể.

Hệ quả nhìn thấy hàng ngày:

- Xe chạy rỗng chiều về trên các tuyến trọng điểm.

- Kho bãi chỉ đạt 40–60% công suất trong khi nơi khác lại thiếu hụt.

- Doanh nghiệp chủ hàng chịu chi phí logistics cao hơn đối thủ khu vực.

Đ- ầu tư trùng lặp gây lãng phí tài nguyên quốc gia.

Nhưng vết thương vô hình lớn nhất lại nằm ở dữ liệu: mỗi doanh nghiệp giữ một “hòn đảo thông tin”, không hệ thống nào trò chuyện được với hệ thống nào.

TỪ SỞ HỮU ĐƠN LẺ SANG CỘNG SINH HỆ THỐNG

Thế giới đang bước vào kỷ nguyên của nền tảng mở, tài sản dùng chung và hệ sinh thái. Logistics xét cho cùng, không phải cuộc đua của tài sản sở hữu, mà là nghệ thuật tối ưu dòng chảy.

Cộng sinh Logistics là bước tiến từ tư duy sở hữu sang tư duy kết nối:

- Kho của doanh nghiệp này trở thành năng lực mở của doanh nghiệp khác.

- Xe của doanh nghiệp nhỏ trở thành mao mạch của hệ tuần hoàn quốc gia.

- Doanh nghiệp chủ hàng giữ vai trò trung tâm, nơi mọi tối ưu phải hướng về.

- Dữ liệu trở thành dòng máu chảy xuyên suốt thay vì bị khóa lại.

KIẾN TRÚC 3 TẦNG CỦA CỘNG SINH LOGISTICS

Một mô hình chỉ có giá trị khi nó có cấu trúc rõ ràng. Cộng sinh Logistics vận hành như một cơ thể sống, với ba tầng tương tác nhịp nhàng.

1. Tầng Hạ tầng Vật lý - Kết nối công - tư trong cùng dòng chảy

Hạ tầng logistics Việt Nam hiện nay không chỉ thiếu về số lượng mà còn yếu về tính liên kết. Chúng ta có cảng biển, có sân bay, có đường cao tốc, nhưng chúng hoạt động riêng lẻ, thiếu sự đồng bộ giữa các phương thức vận tải. Hệ quả là dòng hàng bị đứt gãy ngay tại các điểm chuyển tiếp.

Để khắc phục, tư duy cộng sinh không kêu gọi đầu tư dàn trải, mà đòi hỏi một cấu trúc phân vai rõ ràng để tối ưu hóa nguồn lực xã hội. Cụ thể:

Nhà nước - Kiến tạo "Xương sống": Thay vì ôm đồm, Nhà nước tập trung nguồn lực kiến tạo hạ tầng trục chính quốc gia (cao tốc, đường sắt, cảng hàng không, cảng biển cửa ngõ, trung tâm logistics quốc gia và vùng). Đây là trục xương sống đảm bảo an ninh chuỗi cung ứng và lưu thông liên vùng.

Doanh nghiệp lớn - Vận hành "Các khớp nối": Các doanh nghiệp đầu ngành (như Viettel Post, SNP, U&I Logistics...) đóng vai trò đầu mối vận hành trục kết nối. Chúng tôi đầu tư vào các cảng biển, cảng thuỷ nội địa, ICD, kho bãi, trung tâm phân phối địa phương để điều tiết dòng chảy thương mại trên trục xương sống đó.

Doanh nghiệp nhỏ và người dân - Lan tỏa "Mao mạch": Thay vì vận hành riêng lẻ, họ trở thành các nhánh vệ tinh linh hoạt. Những kho bãi nhỏ, đội xe tải nhẹ, hay tài sản nhàn rỗi trong dân sẽ kết nối vào trục chính theo mô hình "hạ tầng chia sẻ", đưa hàng hóa đến từng ngõ ngách.

2. Tầng Hạ tầng Số - Hệ thần kinh của toàn hệ thống

Đây là nơi Việt Nam có thể bứt phá nhanh nhất và nhiều nhất. Chúng ta cần một Open Logistics Platform - nền tảng dữ liệu mở, trung lập, kết nối mọi hệ thống:

- Các ứng dụng quản trị và vận hành của Nhà nước và doanh nghiệp nói cùng một ngôn ngữ thông qua chuẩn API.

- Dữ liệu logistics chảy theo thời gian thực.

- Chuẩn bảo mật và quyền riêng tư rõ ràng.

- Không doanh nghiệp nào sở hữu, chỉ vận hành trung lập.

Điển hình: Singapore - Sức mạnh của tư duy hệ thống. Singapore không có nhiều đất, nhưng họ có một “tư duy mạng lưới”. SGTraDex - nền tảng chia sẻ dữ liệu quốc gia được vận hành bởi một liên minh trung lập, không phải bởi Nhà nước đơn thuần. Dữ liệu từ ngân hàng, cảng, vận tải được chuẩn hóa, bảo mật và chia sẻ theo thời gian thực. Kết quả: thời gian xử lý luồng hàng giảm từ nhiều ngày xuống còn vài giờ. Đó không phải phép màu. Đó là kỷ luật của tư duy hệ thống.

3. Tầng Cộng sinh Giá trị - Nơi thịnh vượng lan tỏa

Đây là tầng tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh, nơi các bên không chỉ "chia nhau miếng bánh" mà cùng làm chiếc bánh lớn hơn:

Doanh nghiệp chủ hàng (Shippers): Hưởng lợi trực tiếp nhờ giảm chi phí logistics và tăng tốc độ lưu thông hàng hóa.

Doanh nghiệp dịch vụ logistics (LSPs): Chuyển dịch từ việc cạnh tranh cắt máu về giá sang cạnh tranh bằng hiệu suất. Nhờ cơ chế "chia sẻ hạ tầng", họ không cần đầu tư dàn trải mà vẫn có thể mở rộng quy mô dịch vụ và tối ưu hóa hệ số lấp đầy.

KCN/KCX, FTZ: Chuyển mình trở thành các nút logistics xanh và thông minh thay vì chỉ là nơi cho thuê đất.

Ngân hàng & Bảo hiểm: Có cơ sở định phí rủi ro và cấp tín dụng chính xác nhờ dữ liệu dòng hàng minh bạch.

Doanh nghiệp công nghệ & Startups: Có đất diễn để cung cấp các giải pháp AI, IoT giúp tối ưu vận hành.

Người dân: Tham gia trực tiếp vào chuỗi giá trị thông qua việc chia sẻ tài sản nhàn rỗi (kho bãi, phương tiện).

LUẬT CHƠI ĐỂ HỆ SINH THÁI VẬN HÀNH TRƠN TRU

Một hệ cộng sinh không thể dựa vào tự phát. Nhưng nó cũng không cần bị kiểm soát quá mức.

Vai trò của Nhà nước - Kiến tạo, dẫn dắt, không làm thay

- Quy hoạch theo vùng chiến lược - đúng nơi, đúng vai, đúng chức năng.

- Đặt chuẩn kết nối dữ liệu, quyền riêng tư, an ninh mạng.

- Cơ chế Sandbox: Cho phép thí điểm các mô hình chia sẻ dữ liệu và tài sản mới trong phạm vi hẹp trước khi nhân rộng.

- Ưu đãi thuế và tín dụng cho doanh nghiệp chia sẻ hạ tầng.

Vai trò của Thị trường - Vận hành & Sáng tạo

- Doanh nghiệp logistics trở thành kiến trúc sư dòng chảy.

- Doanh nghiệp chủ hàng là trung tâm của tối ưu hóa.

- Cộng sinh chỉ mạnh khi mọi chủ thể đều thấy lợi ích của mình trong bức tranh lớn.

LỜI KẾT

Logistics không chỉ là dịch vụ hỗ trợ mà nó là nhịp đập của nền kinh tế. Và một nhịp đập muốn khỏe, phải Thông suốt - Đồng bộ - Bền vững.

Cộng sinh Logistics không phải con đường dễ, nhưng là con đường Việt Nam có thể đi và cần phải đi.

Đó chính là “Con đường Logistics Việt Nam” - con đường của kết nối, cộng sinh và vươn tầm.

(*) Phó Chủ tịch HĐQT, CEO & Đồng sáng lập U&I Logistics