Nhận diện thực trạng của ngành chế biến nông – thủy sản Việt
Hội thảo được tổ chức trong bối cảnh Việt Nam tuy đứng thứ 15 trên thế giới và đứng thứ 2 Đông Nam Á về kim ngạch xuất khẩu nông - lâm - thủy sản với năng lực sản xuất đạt trên 140 triệu tấn/năm nhưng chủ yếu vẫn xuất khẩu thô nên giá trị thu về chưa tương xứng tiềm năng. Ở thị trường trong nước, sản phẩm nông nghiệp nhiều thời điểm rơi vào tình trạng "được mùa rớt giá", nông dân có thu nhập bấp bênh.
Vì thế, hội thảo nhằm nhận diện sâu thực trạng của ngành sản xuất - chế biến nông - thuỷ sản; bàn giải pháp phát triển ngành nông nghiệp theo hướng hiện đại, đồng bộ, bền vững với những sản phẩm có tính cạnh tranh cao ở cả thị trường xuất khẩu lẫn trên "sân nhà", qua đó mang lại giá trị gia tăng cao, nâng cao thu nhập cho nông dân và doanh nghiệp.
Nêu thực tế hiện nay của ngành hàng nông sản trong vùng, ông Nguyễn Văn Hồng - Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân TP. Cần Thơ cho biết, hiện nay sản quy mô sản xuất nông nghiệp tại Đồng bằng sông Cửu Long vẫn nhỏ lẻ, chất lượng sản phẩm không đồng đều.
Người nông dân sản xuất tự phát không dựa vào nhu cầu của thị trường, đa phần nông dân chạy theo cái lợi trước mắt chưa nghĩ đến lâu dài, sản xuất xong rồi mới tìm đầu ra cho sản phẩm, vì thế câu chuyện "mất mùa được giá, được mùa mất giá" khó có thể giải quyết dứt điểm.
Chia sẻ tại Hội nghị, bà Nguyễn Kim Nhiên - Giám đốc Công ty TNHH CBNS Kim Nhiên (TP. Cần Thơ) cho biết: Doanh nghiệp sản xuất mặt hàng chủ lực là trà mãng cầu, bao tiêu khoảng 200 ha ở xã Thới Hưng, huyện Cờ Đỏ, TP. Cần Thơ. Thuận lợi là giải quyết đầu ra giá trị cho trái cây, nâng giá trị trái cây thành các dòng trà để xuất khẩu sang Mỹ, Hàn Quốc, Lào và tiêu thụ nội địa. Tuy vậy, công ty đang gặp nhiều khó khăn vì đầu ra chưa phổ biến.
Theo GS.TS Võ Tòng Xuân, câu chuyện được mùa rớt giá của nông sản, thậm chí câu chuyện giải cứu nông sản đã được nhắc đi nhắc lại nhiều năm nay. Hai năm trở lại đây, hàng nông sản Việt Nam đi ra nước ngoài tương đối dễ dàng hơn nên bà con nông dân và doanh nghiệp chế biến cũng có tiến bộ. Nhìn chung, vấn đề lớn của hàng hóa nông, thuỷ sản của Việt Nam hiện nay là làm thế nào hàng Việt Nam có thể sống được với hàng nước ngoài ngay trên đất của mình và cạnh tranh được với các nước xung quanh, nhất là Thái Lan.
Giải pháp nâng tầm nông – thủy sản Việt
GS.TS Võ Tòng Xuân cho biết, để nâng tầm uy tín của nông sản, thuỷ sản Việt Nam, các địa phương phải tính toán xem đâu là hàng hóa nổi bật nhất. Địa phương nào cũng có sản phẩm OCOP, có nơi có cả trăm sản phẩm nhưng các sản phẩm OCOP giữa các tỉnh thành đa số na ná nhau. Do đó, cần tính toán sản phẩm OCOP nào thật sự đại diện cho địa phương, cần phải tiếp thị mạnh không chỉ trong nước mà ở thị trường nước ngoài.
Ở cấp quốc gia thì xác định loại giống nào, mô hình sản xuất nào. Ví dụ vải thiều hiện mạnh tỉnh nào lo đầu ra tỉnh đó, cạnh tranh nhau chứ không làm thương hiệu chung cho vải thiều Việt Nam để ai tới cũng phải mua. Hay như miền Bắc có khoai tây Thường Tín đặc biệt ngon nhưng chưa được đẩy mạnh thành sản phẩm quốc gia. Vậy nên, cần xác định giống gì, con gì để đẩy mạnh.
Vấn đề thứ 2 là liên kết sản xuất. Khi xây dựng được vùng nguyên liệu lớn, đồng nhất, chất lượng cao, sạch, ngon thì không còn khó khăn. Ngoài ra, các doanh nghiệp trong chuỗi sản xuất thương hiệu đó phải cùng nhau chăm sóc, giữ vững thương hiệu, lúc nào sản phẩm cũng ngon như nhau.
Đối với ngành thủy sản, ông Trương Đình Hòe - Tổng Thư ký Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết, khu vực Đồng bằng sông Cửu Long có vai trò đặc biệt quan trọng khi tập trung nhiều vùng nguyên liệu và nhà máy chế biến thủy sản. Với cá tra, khu vực này đóng góp đến 90% kim ngạch xuất khẩu, tập trung tại các địa phương: Đồng Tháp, TP. Cần Thơ, An Giang, Long An, Bến Tre... Còn ngành tôm tập trung ở các tỉnh Bạc Liêu, Sóc Trăng, Cà Mau.... Tuy nhiên, hiện nay có thể nói hệ thống cơ sở hạ tầng, hệ thống logistics, hệ thống sản xuất, dịch vụ phụ trợ của Đồng bằng sông Cửu Long phát triển chưa tương xứng.
Ông Trương Đình Hòe cho rằng, các địa phương nên duy trì và phát triển năng lực sản xuất nguyên liệu; phát triển hệ thống logistics. Bên cạnh đó, quan tâm phát triển các trung tâm giao dịch thủy sản, các chợ đầu mối thủy sản tại các vùng nguyên liệu, các kho lạnh thương mại trong khu vực. Đẩy mạnh việc ứng dụng khoa học công nghệ trong hoạt động logistic nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ. Khuyến khích đầu tư các cơ sở cung ứng và phân phối vật tư cho nghề nuôi thủy sản; tập trung đầu tư và phát triển nguồn nhân lực, trong đó các trung tâm nghiên cứu khoa học rất cần thiết.
Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Minh Hoan cho biết, câu chuyện giải cứu 1 kg xoài bằng 1 kg trà đá; bưởi Bến Tre mới xuất khẩu được giá trên 100.000 đồng/kg, đùng cái còn mấy chục ngàn đồng/kg, bà con loay hoay đốn bưởi để trồng sầu riêng… vẫn đang diễn ra.
Nền nông nghiệp đa phần còn nhỏ lẻ, manh mún, tự phát và không phải lúc nào liên kết với nông dân cũng suông sẻ. Do sản xuất manh mún nên chất lượng không đồng đều, sản xuất nhỏ lẻ nên chi phí cao, tự phát nên xung đột, cạnh tranh lẫn nhau.
Để nâng tầm nông - thủy sản Việt, Bộ trưởng đề nghị: "Chúng ta nên nghĩ ngược lại và làm khác đi, chuyển từ tư duy chính thức sang tư duy phi chính thức. Cần thoát khỏi tư duy thuận mua vừa bán, mua đứt bán đoạn mà phải hình thành niềm tin cho nông dân, phát huy vai trò dẫn dắt để hình thành hệ sinh thái xung quanh doanh nghiệp với nông dân."
"Tư duy mùa vụ, doanh nghiệp tư duy thương vụ, chính quyền tư duy nhiệm kỳ. Tôi mong rằng mỗi doanh nghiệp ở ĐBSCL cùng ngồi lại, chuyển từ tư duy thuận mua vừa bán sang tư duy hợp tác đường dài. Hiệp hội ngành hàng rau củ quả, thuỷ sản thật sự phải trở thành một hiệp hội cùng kiến tạo không gian phát triển với địa phương từng vùng", Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Minh Hoan nhấn mạnh.
