Quản trị rủi ro trong logistics: Doanh nghiệp có sẵn sàng?

Vấn đề quản trị rủi ro trong logistics không chỉ là một kỹ năng vận hành, mà đã trở thành một năng lực cốt lõi cần đầu tư bài bản, liên tục và mang tính hệ thống.

Bản chất rủi ro logistics: từ vật lý đến phi vật lý
Rủi ro trong logistics có nhiều hình thái, nhưng có thể chia làm hai nhóm lớn là rủi ro vật lý – bao gồm tai nạn giao thông, hỏa hoạn, mất mát hàng hóa, thời tiết cực đoan – và rủi ro phi vật lý – gồm các vấn đề về pháp lý, an ninh mạng, đình công, biến động chính sách hoặc đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu. Nếu trước đây doanh nghiệp chỉ tập trung xử lý rủi ro sau khi xảy ra, thì hiện nay, xu hướng quản trị hiện đại đòi hỏi khả năng nhận diện sớm, đánh giá xác suất xảy ra, mức độ ảnh hưởng và lên kế hoạch ứng phó theo từng kịch bản.

Rủi ro trong logistics không còn là “biến số bất ngờ”, mà cần được coi như một tham số chiến lược có thể đo lường và kiểm soát.

Một trong những sai lầm phổ biến trong doanh nghiệp là chỉ chú trọng rủi ro trong phạm vi kiểm soát nội bộ mà bỏ qua rủi ro từ đối tác thứ ba như nhà cung cấp vận tải, kho bãi thuê ngoài hay đơn vị giao hàng cuối cùng. Trong một hệ thống logistics ngày càng phức tạp và đa tầng, nơi thông tin bị phân tán và trách nhiệm pháp lý chưa luôn rõ ràng, việc bỏ qua rủi ro từ bên ngoài có thể khiến toàn bộ kế hoạch vận hành đổ vỡ chỉ vì một mắt xích yếu.

Các mô hình quản trị rủi ro logistics hiện đại
Hiện nay, nhiều doanh nghiệp đang áp dụng mô hình quản trị rủi ro logistics dựa trên nguyên tắc SCRM (Supply Chain Risk Management), trong đó xác định rủi ro theo bốn cấp độ: rủi ro chiến lược, rủi ro vận hành, rủi ro gián đoạn và rủi ro uy tín. Mỗi cấp độ này đi kèm với những giải pháp cụ thể như hợp đồng bảo hiểm, phương án vận chuyển thay thế, dự phòng tồn kho, hoặc xây dựng mạng lưới vận hành song song (redundant logistics network).

Một số doanh nghiệp lớn tại châu Âu và Mỹ đã triển khai hệ thống đánh giá rủi ro theo thời gian thực, tích hợp dữ liệu vệ tinh, dữ liệu thời tiết, thông tin hải quan và dữ liệu từ phương tiện vận tải để dự báo và phản ứng sớm. Việc sử dụng AI giúp tự động phân loại cảnh báo, đồng thời đề xuất các hành động khắc phục phù hợp.

Một công cụ quan trọng được nhiều tổ chức sử dụng là chỉ số “thời gian phục hồi” (Time to Recover – TTR) – đo lường khoảng thời gian cần thiết để khôi phục năng lực logistics sau khi xảy ra sự cố. Việc rút ngắn TTR là chỉ báo rõ ràng cho năng lực phục hồi và mức độ trưởng thành trong quản trị rủi ro của một doanh nghiệp.

Công nghệ và con người trong phòng ngừa rủi ro
Công nghệ đang đóng vai trò then chốt trong phòng chống rủi ro logistics. Các cảm biến IoT gắn trên xe tải, container hay giá kệ trong kho giúp phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường như nhiệt độ vượt ngưỡng, rung động mạnh hay thay đổi đột ngột về vị trí. Hệ thống camera kết nối AI có thể giám sát hành vi tài xế, cảnh báo khi có dấu hiệu ngủ gật, vượt tốc hay không tuân thủ quy trình.

Trong khi đó, hệ thống phần mềm quản trị logistics hiện đại như WMS (Warehouse Management System), TMS (Transportation Management System) tích hợp cùng dữ liệu thời gian thực giúp doanh nghiệp đánh giá được luồng hàng hóa, thời gian giao nhận và các điểm nghẽn cần xử lý tức thì.

Tuy nhiên, yếu tố con người vẫn là trung tâm. Mọi quy trình công nghệ đều cần được vận hành bởi đội ngũ có năng lực, được đào tạo bài bản về quy trình an toàn, nhận diện rủi ro và phản ứng nhanh. Khi một nhân viên kho hiểu rằng việc phát hiện một thùng hàng rò rỉ không phải là “báo cáo lỗi” mà là ngăn ngừa khủng hoảng, thì đó là lúc quản trị rủi ro được nội tại hóa thành văn hóa tổ chức.

Chiến lược tổng thể cho doanh nghiệp Việt Nam
Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp vẫn chưa có bộ phận chuyên trách về quản trị rủi ro logistics. Một phần do hạn chế về ngân sách, phần khác vì thiếu nhận thức đúng về mức độ nghiêm trọng của các sự cố tưởng chừng nhỏ lẻ như giao hàng trễ, sai địa chỉ, mất hàng… Trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu với chuỗi cung ứng toàn cầu và vai trò của logistics ngày càng lớn, các doanh nghiệp cần xây dựng lộ trình bài bản từ kiểm toán rủi ro hiện hữu, xác lập chỉ số đo lường, đào tạo nhân sự và đầu tư công nghệ.

Quản trị rủi ro trong logistics không phải là công việc của một phòng ban hay chỉ kích hoạt khi có sự cố – đó là một hệ tư duy cần được lồng ghép vào mọi quy trình vận hành, từ khâu hoạch định chiến lược đến điều phối thực địa. Doanh nghiệp muốn đi xa, phải chủ động xây dựng “kháng thể” vận hành ngay từ khi chưa gặp biến cố.

Chúng tôi cho rằng doanh nghiệp Việt cần dịch chuyển từ tư duy “chữa cháy” sang tư duy “phòng ngừa chủ động”, từ mô hình phản ứng sang mô hình thích ứng và linh hoạt. Việc đầu tư vào công nghệ giám sát, đào tạo nhân sự và xây dựng văn hóa an toàn logistics không chỉ là khoản chi phí, mà là khoản đầu tư chiến lược – giúp doanh nghiệp đứng vững, thích nghi nhanh và vươn lên trong một thế giới đầy bất định.