Tăng cường hợp tác khu vực – Chìa khóa nâng cấp chuỗi cung ứng

RCEP – Trái tim của hợp tác khu vực logistics

Ký hiệu đã có hiệu lực từ ngày 1 /1 /2022, RCEP hiện chiếm 30% dân số thế giới (2,2 tỷ người) và 30% GDP toàn cầu (~29,7 nghìn tỷ USD). Sau hai năm thực thi, thương mại nội khối đã phục hồi, tăng hơn 7% trong năm 2024, sau khi giảm nhẹ năm trước đó. RCEP áp dụng chính sách giảm và xoá thuế trên gần 90% hàng hóa và chuẩn hoá quy tắc xuất xứ, tạo điều kiện thuận lợi cho dòng chảy hàng hóa xuyên biên giới .

Theo các Bộ trưởng ASEAN, giá trị thương mại nội khối năm 2023 đạt 759 tỷ USD — tương ứng 21,5% tổng thương mại của khu vực. Năm 2025, Trung Quốc và ASEAN đã đàm phán phiên bản nâng cấp “FTA 3.0”, bao gồm các ngành kỹ thuật số, xanh và logistics — dự kiến ký kết trước cuối năm.

Tác động cụ thể: gỡ bỏ rào cản thuế và kỹ thuật, chuẩn hoá quy trình hải quan, tạo thuận lợi cho xu hướng dịch chuyển “China‑plus‑one”, giúp các quốc gia nội khối như Việt Nam, Thái Lan, Malaysia tái định vị chuỗi sản xuất linh kiện điện tử, ô tô, dệt may.

Hợp tác Trung Quốc – ASEAN: từ logistics truyền thống đến chuyển đổi số

Thực tiễn và con số

Tổng kim ngạch thương mại Trung Quốc – ASEAN năm 2023 đạt khoảng 3,36 ngàn tỷ RMB (~468,8 tỷ USD), tăng 10,5% so với năm ngoái. Riêng Trung Quốc – Việt Nam giao thương đạt 223,2 tỷ USD (xuất khẩu từ Trung Quốc 135,1 tỷ, nhập khẩu 88,1 tỷ; thặng dư 44,4 tỷ USD). Tính đến quý I/2025, thương mại tổng giữa Trung Quốc và ASEAN đạt 234 tỷ USD.

Năm 2024, Trung Quốc đầu tư mạnh vào Việt Nam khoảng 3,6 tỷ USD — đứng thứ hai về nguồn vốn FDI giải ngân . Bên cạnh đó, dự án đường sắt cao tốc Jakarta–Bandung của Trung Quốc, hoàn thành và đi vào hoạt động từ 2 /10 /2023, thể hiện vai trò của liên kết hạ tầng xuyên biên giới .

Chuyển đổi số và logistics xanh

Với RCEP thúc đẩy hợp tác kỹ thuật số, Trung Quốc và ASEAN đã triển khai “Partnership on Digital Economy” từ năm 2020, kèm theo kế hoạch thúc đẩy SME tham gia chuỗi số. Theo OECD, hơn 60% xuất khẩu Đông Nam Á nằm trong chuỗi giá trị toàn cầu, với FDI kỷ lục 229 tỷ USD năm 2023, dẫn đầu trong các nền kinh tế mới nổi.

Ngoài ra, hiệp định FTA 3.0 bổ sung lĩnh vực xanh và logistics, hỗ trợ phát triển năng lượng sạch, các cảng xanh, cũng như tiêu chuẩn bền vững trong logistics.

Lợi ích – Rủi ro: Cân bằng đa phương hóa và phụ thuộc

Lợi ích nổi bật

• Đa dạng hóa nguồn cung: Chuỗi “China‑plus‑one” thu hút nhiều nhà máy từ Trung Quốc sang Việt Nam, Thái Lan và Indonesia, trở thành các trung tâm sản xuất thay thế khi chịu áp lực từ Mỹ.
• Giảm chi phí logistics: Tiết giảm thuế, thủ tục hải quan, rút ngắn thời gian thông quan nhờ chuẩn hoá và số hóa.
• Tăng sức cạnh tranh toàn cầu: Chuỗi cung ứng được tổ chức khoa học theo vùng, nâng khả năng ứng phó với cú sốc từ bên ngoài như đại dịch hay căng thẳng thương mại.

Rủi ro cần cảnh giác

• Phụ thuộc vào Trung Quốc: ASEAN đang chịu thâm hụt thương mại với Trung Quốc hơn 190 tỷ USD.
• Cạnh tranh nội bộ: Các nước nhỏ dễ bị áp lực từ các điều kiện ràng buộc kỹ thuật, tiêu chuẩn môi trường.
• Rủi ro an ninh – chính trị: Duy trì trật tự địa chiến lược ổn định giữa Trung Quốc, Mỹ và các đối tác toàn cầu là thách thức lớn.

"Sự trỗi dậy của ASEAN trong chuỗi cung ứng toàn cầu sẽ không thể bền vững nếu thiếu một nền tảng logistics khu vực được tích hợp và số hóa sâu rộng. Hợp tác khu vực không chỉ là lựa chọn chiến lược, mà là điều kiện tiên quyết để giảm thiểu gián đoạn và nâng cao năng lực phục hồi."
— Ông Satvinder Singh, Phó Tổng Thư ký ASEAN phụ trách Cộng đồng Kinh tế, tại Hội nghị Logistics ASEAN 2024

Nguồn: ASEAN.org

Hợp tác khu vực – Đòn bẩy đa tầng cho chuỗi cung ứng tương lai

Hợp tác khu vực, đặc biệt qua khung RCEP và quan hệ Trung Quốc – ASEAN, đang mở ra cơ hội nâng cấp hạ tầng logistics, kết nối chuỗi cung ứng, thúc đẩy số hoá và xanh hoá nền kinh tế. Tuy nhiên, ASEAN phải tiếp tục nâng cao năng lực đàm phán, cải thiện thể chế, đầu tư vào hạ tầng và bảo vệ môi trường kinh doanh nội khối. Về phía Trung Quốc, cẩn trọng cân bằng lợi ích địa chính trị, tránh gây phản ứng từ các bên liên quan.

Trong kỷ nguyên hậu đại dịch và dưới áp lực địa chính trị gia tăng, hợp tác đa phương khu vực chính là giải pháp tối ưu để xây dựng chuỗi cung ứng bền vững, linh hoạt và có khả năng thích ứng cao. Nếu Việt Nam và ASEAN biết tận dụng đúng cách, đây sẽ là cơ hội vàng để chuyển mình lên vị thế cao hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu.