Thương mại điện tử xuyên biên giới: tăng tốc phải đi cùng chuẩn mực

Xung lực thị trường & lợi thế Việt Nam

Tốc độ tăng trưởng cho thấy Việt Nam là một trong những thị trường TMĐT năng động nhất khu vực. Lợi thế dân số trẻ, tỷ lệ dùng smartphone cao và mạng lưới sàn giao dịch dày đặc tạo “bệ phóng” cho người bán Việt vươn ra toàn cầu. Tuy nhiên, quy mô không tự chuyển hóa thành năng lực xuyên biên giới nếu thiếu chuẩn dữ liệu, khả năng truy vết và kết nối đa bên (sàn–hải quan–3PL/4PL–ngân hàng). Ở biên giới, mỗi giờ chậm trễ là một giờ đội chi phí và rủi ro. Mục tiêu giai đoạn mới không chỉ là “bán được nhiều hơn” mà phải “giao được nhanh hơn, minh bạch hơn và đo lường được” trên tiêu chí chi phí–dịch vụ–bền vững.

Logistics số: từ “đứt gãy dữ liệu” đến chuỗi kết nối

Một kiện hàng xuyên biên giới có thể đi qua 8–12 hệ thống khác nhau, khiến dữ liệu phân mảnh và cảnh báo rủi ro rời rạc. AI và tự động hóa đang giúp phân loại hàng, kiểm soát danh mục hạn chế, giảm lỗi chứng từ và rút thời gian thủ tục từ vài ngày xuống vài giờ khi có nền dữ liệu chuẩn. Bước chuyển then chốt: (i) chuẩn hóa schema dữ liệu để mọi bên “đọc cùng một ngôn ngữ”; (ii) áp dụng IATA ONE Record trong hàng không để truy cập dữ liệu theo quyền hạn; (iii) tiến tới chia sẻ dữ liệu có trách nhiệm theo tinh thần EU Data Act (2024), tránh “đảo dữ liệu” cục bộ và khóa chặt người dùng vào một nền tảng.

Thông quan & dòng hàng ngược: chi phí ngầm cần lộ sáng

Thời gian thông quan hiện dao động 7–37+ ngày tùy thị trường, kéo theo phí lưu kho–bến bãi, gián đoạn giao hàng và áp lực vốn lưu động. Cùng lúc, tỉ lệ hoàn trả 20–30% khiến “dòng hàng ngược” đốt chi phí vận chuyển, xử lý và rác thải bao bì; nếu thị trường toàn cầu TMĐT đạt ~2.000 tỉ USD vào 2034, quy mô hàng hoàn có thể ~400 tỉ USD. Để “lộ sáng” chi phí ngầm: chuẩn hóa dữ liệu hải quan, áp dụng AI dự báo rủi ro, phát triển dry port nội địa giảm tải cửa khẩu; còn hoàn trả cần xử lý tại chỗ/ theo vùng, chuẩn nhãn–bao bì, và chia sẻ chi phí công bằng giữa sàn–người bán–đơn vị vận chuyển.

Hạ tầng & mô hình mới: kho linh hoạt, “hub hoàn trả” theo vùng

Thiếu hụt 10–15 tỉ USD/năm đầu tư hạ tầng và số hóa làm chậm nâng cấp kho bãi, mạng phân phối và nền dữ liệu kết nối. Các mô hình đang chứng minh hiệu quả: kho linh hoạt kiểu Flexe cho phép “mở rộng theo mùa” mà không đội CAPEX; hợp tác chặng cuối UPS Mail Innovations – USPS tối ưu chi phí giao hàng; và “single label – one network” của DHL eCommerce – ASOS giúp khách trả tại tủ khóa/điểm bưu cục, hàng tự động điều phối về trung tâm gần nhất để phân loại–tái nhập kho. Với lợi thế cảng biển–hàng không, TP.HCM có thể xây “hub hoàn trả” Đông Nam Á, rút ngắn vòng quay tồn kho và giảm phát thải luồng hàng ngược.

SME bứt tốc bằng dữ liệu có trách nhiệm

SME (chiếm khoảng 97% doanh nghiệp) vẫn vướng rào cản vốn, chuẩn vận hành và chi phí logistics cố định. Lộ trình khuyến nghị là xây một ID logistics duy nhất để đồng bộ theo dõi đơn; trang bị trợ lý AI so sánh tuyến, dịch vụ và SLA ở từng thị trường để tối ưu quyết định; sử dụng kho chia sẻ theo mô hình trả phí theo nhu cầu nhằm giảm CAPEX; bảo đảm quyền di chuyển dữ liệu (data portability) để tránh phụ thuộc nền tảng; khi có hàng không thì áp dụng chuẩn ONE Record để các bên truy cập dữ liệu theo quyền hạn; đồng thời đào tạo bộ KPI xuyên chuỗi gắn thưởng–phạt rõ ràng. Khi dữ liệu minh bạch và di chuyển có kiểm soát, SME mới thật sự bước vào chuỗi giá trị toàn cầu với chi phí đo được, rủi ro kiểm soát được.

Tương lai TMĐT xuyên biên giới của Việt Nam đứng trên hai trụ: Công nghệ (AI, tự động hóa, chuẩn dữ liệu) và Trách nhiệm (minh bạch, bền vững, bao trùm). Những quốc gia và doanh nghiệp biết biến KPI minh bạch thành “ngôn ngữ chung”, dựng được hub hoàn trả theo vùng, và bảo đảm quyền di chuyển dữ liệu sẽ giữ lợi thế. Việt Nam đặc biệt TP.HCM có cơ hội trở thành “điểm neo logistics số” của khu vực nếu hành động đồng bộ: chuẩn hóa dữ liệu hải quan, đầu tư hạ tầng số–kho linh hoạt, và nâng năng lực SME. Tăng tốc đúng hướng hôm nay chính là biên lợi nhuận bền vững ngày mai.

---------------------------------------------

(*) Công ty Tư vấn CEL