Giáo dục âm nhạc - “hòn đá tảng” cho phát triển trí tuệ và cảm xúc

Giáo dục âm nhạc từ lâu đã được khoa học chứng minh là một yếu tố quan trọng giúp trẻ phát triển toàn diện về trí tuệ và cảm xúc. Tuy nhiên, tại Việt Nam, bộ môn này chưa được coi trọng đúng mức trong hệ thống giáo dục phổ thông, khiến cho nhiều cơ hội phát triển về cả nhận thức lẫn thẩm mỹ của học sinh bị bỏ lỡ. Bài viết này sẽ phân tích thực trạng giảng dạy âm nhạc trong trường học phổ thông ở Việt Nam, so sánh với các nước phát triển và đưa ra những giải pháp hướng đến cải thiện giáo dục âm nhạc trong tương lai.

Giáo dục âm nhạc tại các quốc gia phát triển

Ở nhiều quốc gia phát triển, âm nhạc không chỉ là môn học chính mà còn được coi là phương tiện giáo dục thẩm mỹ và phát triển kỹ năng xã hội.

Tại Anh, âm nhạc là môn học bắt buộc từ bậc tiểu học đến trung học. Chương trình giảng dạy được chia làm 4 giai đoạn, từ việc rèn luyện kỹ năng nghe nhạc, hát, chơi nhạc cụ đến lý thuyết âm nhạc và trình diễn. Ở giai đoạn cuối, học sinh thể hiện khả năng sáng tạo và trình diễn thông qua các dự án âm nhạc.

Tại Pháp, giáo dục âm nhạc là một phần không thể thiếu trong hệ thống giáo dục. Từ những năm 1960, Pháp đã đưa vào các bậc “tú tài âm nhạc” bên cạnh các ngành khoa học và văn chương. Giáo dục âm nhạc không chỉ có ở các trường phổ thông mà còn ở các trường đại học, nơi sinh viên được khuyến khích tham gia các hoạt động nghệ thuật để phát triển thị hiếu thẩm mỹ.

Ở Mỹ, âm nhạc trong giáo dục đã phát triển từ thế kỷ XVIII và đặc biệt nở rộ vào thế kỷ XX với phương pháp dạy âm nhạc nổi tiếng của Carl Orff và Gunild Keetman. Phương pháp này nhấn mạnh vào sự sáng tạo, khơi gợi khả năng ứng tác và cảm nhận âm nhạc của trẻ. Các hội giáo dục âm nhạc ở Mỹ thường xuyên tổ chức các lớp bồi dưỡng giáo viên, đảm bảo rằng âm nhạc không chỉ được dạy đúng cách mà còn trở thành một phần quan trọng trong sự phát triển toàn diện của trẻ.

Tại các quốc gia châu Á như Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore, âm nhạc cũng giữ vai trò trọng yếu trong hệ thống giáo dục. Đặc biệt, Nhật Bản coi âm nhạc ngang hàng với các môn học chính như Toán và Khoa học, tạo điều kiện cho học sinh phát triển tài năng thông qua các câu lạc bộ và các hoạt động âm nhạc ngoại khóa đa dạng.

Ông đề xuất rằng giáo dục âm nhạc phải được truyền đạt tự nhiên như thức ăn hàng ngày và cần mang đến niềm vui tương tự như chơi một trận bóng chày. Điều này phản ánh quan điểm của ông về việc âm nhạc cần là một phần không thể thiếu trong giáo dục, giúp trẻ em phát triển toàn diện về cả trí tuệ và cảm xúc.​

Thực trạng giáo dục âm nhạc tại Việt Nam

Trái ngược với các quốc gia phát triển, giáo dục âm nhạc tại Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế. Mặc dù chương trình giáo dục phổ thông mới từ năm 2018 đã có những cải cách đáng kể, nhưng thực trạng triển khai tại các trường học còn nhiều khó khăn.

Năm 2002, lần đầu tiên trong lịch sử giáo dục âm nhạc Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã biên soạn bộ sách giáo khoa âm nhạc từ bậc tiểu học đến trung học cơ sở. Tuy nhiên, mãi đến năm 2018, môn âm nhạc mới được tích hợp vào chương trình giảng dạy từ cấp tiểu học đến trung học phổ thông. Những thay đổi cơ bản bao gồm việc đưa các môn như nhạc cụ và hợp xướng vào nội dung giảng dạy, đồng thời tập trung vào việc phát triển năng lực thẩm mỹ, khả năng sáng tạo và ứng dụng âm nhạc.

Dù chương trình sách giáo khoa mới mang tính tích hợp và mở rộng, nhưng việc triển khai vẫn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là do sự thiếu hụt giáo viên âm nhạc có trình độ. Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, năm 2020, có hơn 2.199 giáo viên âm nhạc thiếu ở cấp tiểu học và hơn 2.834 giáo viên thiếu ở bậc trung học phổ thông. Tình trạng thiếu giáo viên âm nhạc là một trong những nguyên nhân chính khiến việc giảng dạy bộ môn này chưa đạt hiệu quả mong muốn.

Chênh lệch giữa các vùng miền và hệ thống trường học

Hiện nay, có sự khác biệt lớn trong việc tổ chức giảng dạy âm nhạc giữa các trường công lập, ngoài công lập và các trường có yếu tố nước ngoài.

Tại các trường công lập, đặc biệt là ở những khu vực nông thôn, điều kiện dạy học còn rất hạn chế. Đa số các trường thiếu cơ sở vật chất phù hợp, giáo viên âm nhạc thường không được đào tạo bài bản, thậm chí có nơi giáo viên môn khác phải kiêm nhiệm dạy âm nhạc. Các nội dung như nhạc lý, tập đọc nhạc hay âm nhạc thường thức ít được chú trọng, thậm chí bị bỏ qua hoàn toàn.

Ngược lại, tại các trường ngoài công lập hay các trường quốc tế ở các thành phố lớn như Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội…, âm nhạc được coi trọng hơn. Học sinh không chỉ học hát mà còn được hướng dẫn học nhạc cụ, trình diễn và sáng tạo âm nhạc một cách chuyên nghiệp. Ví dụ, hệ thống trường Vinschool với cơ sở vật chất hiện đại, trang bị đầy đủ các nhạc cụ và phòng chức năng đạt chuẩn quốc tế, tạo điều kiện tối đa cho học sinh phát huy tài năng âm nhạc. Các hoạt động ngoại khóa liên quan đến âm nhạc, như CLB piano, guitar, nhạc cụ hiện đại, không chỉ thu hút học sinh mà còn giúp các em có cơ hội thi chứng chỉ âm nhạc quốc tế.

Những thách thức trong giảng dạy âm nhạc

Dù đã có những nỗ lực cải tiến chương trình, nhưng thực trạng giáo dục âm nhạc ở Việt Nam vẫn tồn tại nhiều vấn đề. Bên cạnh sự thiếu hụt giáo viên và cơ sở vật chất, công tác tổ chức giảng dạy âm nhạc vẫn chưa đạt được sự đồng bộ và thông suốt ở tất cả các cấp học.

Một trong những thách thức lớn nhất là thị hiếu âm nhạc của học sinh chưa được định hướng rõ ràng. Nhiều học sinh có xu hướng yêu thích các ca khúc có nội dung ủy mị, tiêu cực hơn là những bài hát trong sáng, phù hợp với lứa tuổi. Điều này không chỉ làm giảm hiệu quả giáo dục mà còn ảnh hưởng đến quá trình phát triển thẩm mỹ và cảm xúc của các em.

Kết luận

Âm nhạc có vai trò quan trọng trong việc giáo dục thẩm mỹ và phát triển toàn diện con người. Tại các quốc gia phát triển, âm nhạc được coi trọng và phát triển đồng bộ qua từng cấp học. Ở Việt Nam, mặc dù đã có những cải cách về chương trình giảng dạy âm nhạc, nhưng vẫn còn nhiều thách thức, từ sự thiếu hụt giáo viên đến cơ sở vật chất không đáp ứng yêu cầu.

Để cải thiện tình hình, cần có một chính sách phát triển giáo dục âm nhạc rõ ràng và đồng bộ. Chính phủ và các cơ quan quản lý giáo dục cần phối hợp chặt chẽ với nhà trường và giáo viên để âm nhạc không còn là môn học phụ mà trở thành một phần không thể thiếu trong quá trình phát triển toàn diện của học sinh. Trong tương lai, nếu được đầu tư đúng mức, giáo dục âm nhạc sẽ trở thành một yếu tố quan trọng giúp học sinh Việt Nam phát triển toàn diện về cả trí tuệ lẫn cảm xúc, từ đó góp phần vào sự phát triển chung của xã hội.