Hố sâu container: Cuộc đại suy thoái trong vận tải biển

Một làn sóng dư cung tàu container đang dâng lên mạnh hơn cả nhu cầu hàng hóa toàn cầu. Hệ quả này bắt đầu từ việc đặt đóng hàng loạt tàu trong lúc nhập khẩu, sản xuất toàn cầu chịu áp lực từ thuế quan, bất ổn địa chính trị và suy giảm tiêu dùng. Đây không phải là khủng hoảng tạm thời mà là cuộc sát hạch chiến lược dài hạn đối với ngành vận tải biển.

Bùng nổ đóng tàu, nhưng cầu chưa tăng kịp

Giai đoạn hậu đại dịch chứng kiến làn sóng đầu tư ồ ạt vào đội tàu container khi các hãng vận tải trong “cơn say” lợi nhuận ngắn hạn đã đồng loạt đặt đóng hàng trăm tàu mới, bao gồm cả tàu siêu lớn và tàu chạy nhiên liệu sạch. Tuy nhiên, tốc độ gia tăng năng lực vận tải đã nhanh chóng vượt xa nhu cầu thị trường thực. Trong khi lượng đơn đặt đóng mới tăng kỷ lục với hơn 4,4 triệu TEU riêng trong năm 2024 thì dự báo tăng trưởng nhu cầu vận tải toàn cầu năm 2025 chỉ dừng lại ở mức khiêm tốn từ 3 đến 4% – và có nguy cơ thấp hơn nữa nếu thương mại toàn cầu tiếp tục chịu ảnh hưởng từ các yếu tố chính trị và tài chính.

Cước vận tải “đu dây” giữa tăng sốc và sụt sâu

Thị trường vận tải container trong năm 2025 chứng kiến những biến động dữ dội về giá cước – tăng vọt trong thời gian ngắn rồi rơi tự do khi các yếu tố hỗ trợ không còn duy trì. Trong quý II, giá cước container trên các tuyến trục chính như Châu Á – Bắc Mỹ và Châu Á – châu Âu tăng mạnh do lo ngại về các chính sách thuế quan mới từ Mỹ, khiến doanh nghiệp đẩy mạnh nhập khẩu trước thời điểm áp thuế. Tuy nhiên, ngay khi các đơn hàng “gom hàng” kết thúc, giá cước lập tức lao dốc do lượng tàu sẵn có vượt quá cầu thực tế.

Sự không ổn định này cho thấy mức độ phụ thuộc nguy hiểm của thị trường vào các yếu tố chính sách tạm thời, thay vì dựa trên cơ cấu cung cầu bền vững. Giá cước dao động mạnh không chỉ ảnh hưởng đến lợi nhuận của hãng tàu mà còn gây khó khăn trong việc lên kế hoạch dài hạn cho các nhà xuất nhập khẩu và nhà cung ứng dịch vụ logistics

Chính trị và tài chính đang dẫn dắt dòng hàng toàn cầu

Thị trường vận tải container toàn cầu ngày càng chịu ảnh hưởng mạnh từ các quyết sách chính trị và điều chỉnh tài chính quốc tế, thay vì được vận hành bởi quy luật thị trường thuần túy.

Cùng lúc đó, xung đột tại Biển Đỏ và căng thẳng tại các điểm nóng trên biển khiến nhiều tuyến vận tải bị buộc phải chuyển hướng qua các tuyến dài hơn, làm tăng chi phí và kéo dài thời gian vận chuyển. Nhưng những tác động này chỉ mang tính tạm thời và không đủ mạnh để hấp thụ lượng dư cung đã tồn tại quá lâu. Khi các cú sốc chính trị lắng dịu, hệ quả từ việc thiếu cân đối cung cầu lại bộc lộ rõ ràng hơn bao giờ hết, đẩy ngành vận tải container vào một chu kỳ suy thoái sâu và kéo dài.

Để sống sót phải linh hoạt, minh bạch và công nghệ

Để tồn tại trong bối cảnh đầy bất định này, các hãng vận tải buộc phải chuyển mình bằng cách áp dụng những chiến lược vận hành linh hoạt hơn thay vì tiếp tục bám víu vào mô hình cũ vốn phụ thuộc quá nhiều vào quy mô và giá cước cao. Việc thực hiện hủy chuyến và giảm số chuyến đi trên các tuyến có hiệu quả thấp là giải pháp tạm thời giúp cắt giảm chi phí nhưng không thể kéo dài nếu không đi kèm với điều chỉnh cơ cấu đội tàu.

Các hãng lớn bắt đầu ưu tiên sử dụng tàu nhỏ hơn cho các tuyến khu vực, kết nối trung chuyển qua cảng hub như Colombo hay Port Klang để giảm tải cho các tuyến dài và tối ưu hóa dòng hàng. Đồng thời, chuyển đổi sang các hợp đồng vận tải dài hạn có giá cố định, tích hợp dịch vụ logistics trọn gói trở thành xu hướng giúp đảm bảo doanh thu ổn định. Quan trọng nhất, việc ứng dụng dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo vào dự báo nhu cầu, phân bổ tài nguyên và theo dõi hiệu quả từng tuyến vận hành đang dần trở thành lợi thế cạnh tranh then chốt trong cuộc chơi khốc liệt này.

Việt Nam và bài toán chủ động vượt vòng xoáy dư cung

Đối với Việt Nam, cuộc suy thoái container toàn cầu không chỉ là thách thức mà còn là cơ hội để tái cấu trúc chuỗi logistics quốc gia theo hướng bền vững và chủ động hơn. Việc tận dụng hạ tầng cảng biển chiến lược tại Cái Mép – Thị Vải, Hải Phòng và tiềm năng phát triển cảng nước sâu tại Nam Trung Bộ cần được gắn liền với kế hoạch nâng cấp dịch vụ logistics nội địa và kết nối đa phương thức để tạo ra chuỗi giá trị vận tải liên thông.

Sự chủ động trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh chuỗi logistics, minh bạch thông tin và tăng khả năng phối hợp giữa các mắt xích – từ hãng tàu, cảng biển đến nhà xuất nhập khẩu… chính là nền tảng giúp Việt Nam không bị cuốn vào vòng xoáy dư cung toàn cầu và từng bước xây dựng vai trò trung tâm logistics của khu vực.