Khác với mô hình tuyến tính (linear) vốn chỉ tiêu thụ – thải bỏ, chuỗi tuần hoàn tích hợp tái chế, tái sử dụng và tái thiết giá trị, qua đó không chỉ giúp giảm thiểu khí thải carbon mà còn tối ưu chi phí vận hành dài hạn.
Khái niệm circular supply chain: từ thải bỏ sang tái tạo
Chuỗi cung ứng truyền thống hoạt động theo logic tuyến tính: khai thác nguyên liệu – sản xuất – tiêu dùng – thải bỏ. Mô hình này không còn phù hợp khi tài nguyên đang dần cạn kiệt, trong khi các quy định môi trường (như EU Green Deal, Carbon Border Tax…) buộc doanh nghiệp phải chứng minh được tính bền vững trong toàn bộ vòng đời sản phẩm.
Circular supply chain (CSC) – hay chuỗi cung ứng tuần hoàn – là cách doanh nghiệp thiết kế lại toàn bộ dòng chảy vật liệu nhằm kéo dài vòng đời sản phẩm, giảm rác thải, và biến “đầu ra” của quá khứ thành “đầu vào” cho tương lai. Không chỉ là tái chế, mô hình tuần hoàn bao gồm: thu hồi sản phẩm sau tiêu dùng, sửa chữa – phân loại – tái chế – tái sử dụng, và tái tích hợp vào chuỗi sản xuất.
Nó đòi hỏi tư duy tích hợp giữa các phòng ban: thiết kế sản phẩm phải dễ tháo lắp – vận chuyển phải có chiều về – và nhà máy phải có khả năng xử lý nguyên liệu tái chế. Đây là sự kết hợp của logistics đảo ngược (reverse logistics), đổi mới công nghệ, và chiến lược quản trị vòng đời sản phẩm (PLM – Product Lifecycle Management).
Circular SCM giúp giảm chi phí vật liệu và đáp ứng ESG – các tiêu chí môi trường, xã hội và quản trị đang ngày càng trở thành điều kiện bắt buộc để tiếp cận thị trường quốc tế.
Nguồn: en.wikipedia.org
Mô hình châu Âu: thu hồi, phân loại, tái chế theo chuẩn hóa
Châu Âu đang là khu vực đi đầu trong việc chuyển đổi từ chuỗi cung ứng tuyến tính sang tuần hoàn. Các mô hình nổi bật bao gồm: mạng lưới thu hồi bao bì tại Đức (Green Dot), hệ thống EPR – trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất tại Hà Lan, và trung tâm logistics ngược do IKEA vận hành tại Thụy Điển.
Tại các quốc gia này, doanh nghiệp sản xuất phải chịu trách nhiệm tài chính và vật lý cho sản phẩm sau khi tiêu dùng. Họ hợp tác với chính quyền địa phương, nhà bán lẻ và công ty tái chế để thu hồi, phân loại rác, và đưa vật liệu trở lại chuỗi sản xuất. Điều này giúp họ giảm chi phí thuế rác thải, đồng thời tận dụng lại nguồn tài nguyên đáng lẽ đã bị bỏ phí.
Riêng IKEA đã thiết kế toàn bộ dòng sản phẩm “có thể tháo rời – tái lắp ráp” và cho phép khách hàng trả lại đồ nội thất cũ. Họ cũng xây dựng hệ thống logistics ngược, giúp vận chuyển hàng trả về một cách tối ưu chi phí nhiên liệu và thời gian.
Chúng ta có thể tái sử dụng đến 80% nguyên liệu nhựa cũ, và chi phí chỉ bằng 40% so với nhập khẩu nguyên liệu mới. Việc ứng dụng mô hình tuần hoàn không chỉ giúp doanh nghiệp tiết kiệm đáng kể chi phí nguyên liệu đầu vào, mà còn mở ra cơ hội xây dựng thương hiệu gắn với yếu tố bền vững – điều ngày càng được người tiêu dùng và đối tác toàn cầu đánh giá cao. Trong dài hạn, đây là nền tảng để doanh nghiệp Việt Nam bước vào chuỗi giá trị xanh và trở thành đối tác chiến lược trong mạng lưới cung ứng toàn cầu.
Việt Nam: cơ hội lớn nhưng còn nhiều rào cản
Tại Việt Nam, khái niệm chuỗi cung ứng tuần hoàn vẫn còn khá mới mẻ, chủ yếu được áp dụng bởi các doanh nghiệp xuất khẩu, FDI, hoặc đơn vị có áp lực ESG từ tập đoàn mẹ. Tuy nhiên, nhu cầu tái chế – thu hồi đang ngày càng cấp thiết, nhất là trong ngành bao bì nhựa, dệt may và điện tử.
Luật Bảo vệ môi trường 2020 quy định trách nhiệm thu hồi và tái chế của nhà sản xuất (EPR) là tín hiệu tích cực, buộc các doanh nghiệp phải tính đến vòng đời sản phẩm ngay từ khi thiết kế. Đồng thời, các FTA như EVFTA hay CPTPP cũng mở ra thị trường xuất khẩu rộng lớn – nhưng kèm theo tiêu chuẩn carbon nghiêm ngặt.
Tuy nhiên, thách thức lớn nhất hiện nay là thiếu hạ tầng logistics ngược, thiếu chính sách khuyến khích tài chính (tax credit, ưu đãi vốn), và chưa có chuẩn hóa trong phân loại & tái chế. Đa số rác tái chế tại Việt Nam hiện vẫn do khu vực phi chính thức (ve chai, tái chế hộ gia đình) đảm nhiệm, thiếu liên kết và minh bạch dữ liệu.
Để circular supply chain thực sự phát huy vai trò, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa chính sách – công nghệ – và mô hình kinh doanh. Các startup tái chế cần được kết nối với doanh nghiệp lớn, hệ thống phân phối cần được số hóa, và người tiêu dùng phải được truyền thông để tham gia vào hành trình “không rác thải”.
Từ lựa chọn thành chiến lược sống còn
Chuỗi cung ứng tuần hoàn không còn là lựa chọn “xanh” để thể hiện trách nhiệm xã hội – mà là chiến lược cốt lõi để tồn tại trong nền kinh tế phát thải thấp. Tối ưu chi phí vật liệu, tránh thuế carbon, tăng khả năng truy xuất – tất cả đều quy về một mô hình duy nhất: tái tạo thay vì tiêu thụ.
Với những yêu cầu mới từ thị trường toàn cầu, doanh nghiệp Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc chơi. Circular supply chain sẽ là chìa khóa cho các thương hiệu muốn xuất khẩu bền vững, và xa hơn là xây dựng lợi thế cạnh tranh dựa trên khả năng làm chủ nguyên liệu – dữ liệu và vòng đời sản phẩm.
.jpg "Thách thức trong Logistics Xanh: Bài toán chi phí và cân bằng phát triển")
.jpg "Logistics Xanh: Đột phá công nghệ mới trong phương tiện vận tải sạch")
.jpg "Scope 3: Từ “đo không nổi” đến “quản trị bằng khung hành động”")
.jpg "“Carbon-neutral shipping”: thật hay ảo, kiểm chứng thế nào?")
.jpg "Xe tải phát thải bằng không + AI: lộ trình thực dụng cho vận tải đường bộ")
