Tóm tắt nội dung vụ kiện
Công ty DT (Nguyên đơn) ký Hợp đồng mua bán số DT-VIN 002-2016-VN ngày 01/07/2016 với người mua là Công ty VIN Singapore (VIN) để bán Gỗ ván lạng veneer có nguồn gốc từ Lào, vận chuyển về Việt Nam và xuất đi Ấn Độ theo điều kiện FOB (người mua hàng thu xếp và trả cước phí tàu biển). Bị đơn là công ty giao nhận (GN) đã cấp cho Nguyên đơn 5 bộ vận đơn (bản gốc) vận tải đa phương thức, phát hành theo hình thức “theo lệnh của người có tên trong chứng từ gốc” (Consigned to order of VIN). Hàng hóa được đóng trong 14 container.
Theo đơn kiện, Nguyên đơn chưa nhận được tiền bán hàng nhưng người mua đã nhận được đủ hàng là do Bị đơn không thu hồi vận đơn gốc (Nguyên đơn hiện đang nắm giữ) mà đã trả hàng cho người mua. Bị đơn cho rằng (i) tuy không thu hồi vận đơn gốc nhưng Nguyên đơn đã nhận được đầy đủ tiền hàng nên không có thiệt hại, do đó, không có quyền kiện đòi số tiền bồi thường là 8.775.533.000 đồng Việt Nam (VND) cùng với tiền lãi phát sinh, và (ii) Tòa đã vi phạm tố tụng vì lẽ ra phải triệu tập VIN để xác minh việc trả tiền hàng.
Tóm tắt bản án sơ thẩm và kháng án
Hội đồng xét xử thấy rằng, giữa Nguyên đơn và VIN có ký kết hợp đồng mua bán gỗ veneer. Tuy nhiên, trong hợp đồng, phụ lục hợp đồng và các văn bản kèm theo giữa Nguyên đơn và VIN không có nội dung nào đề cập đến việc vận tải hàng hóa của Bị đơn, cũng không có chứng cứ gì thể hiện Bị đơn có tham gia mua bán hàng hóa với Nguyên đơn và VIN, hoặc có liên quan gì đến việc Nguyên đơn thuê Bị đơn vận tải hàng hóa. Mặt khác, việc thu hồi vận đơn gốc giao lại cho Nguyên đơn là thuộc về trách nhiệm của Bị đơn, VIN không liên quan gì trong việc này (trang 8 của Bản án Sơ thẩm). Do đó, tuyên xử chấp nhận yêu cầu khởi kiện của Nguyên đơn, buộc Bị đơn phải bồi thường cho Nguyên đơn 386.369 USD quy đổi thành tiền Việt Nam tại thời điểm xét xử sơ thẩm ngày 29/11/2021 là 8.775.533.000 VND. Bị đơn kháng án, cho rằng Nguyên đơn đã nhận đủ tiền hàng, Tòa không triệu tập hợp lệ VIN - người đã trả tiền hàng cho Nguyên đơn - là vi phạm tố tụng và đề nghị Tòa án Phúc thẩm xem xét lại bản án.
Tóm tắt bản án phúc thẩm
Hội đồng xét xử nhận định:
[1] Tại phiên tòa phúc thẩm, Bị đơn nộp bổ sung tài liệu gồm 79 tờ, có 40 tờ tiếng Anh, 39 tờ đã dịch sang tiếng Việt, có Chứng nhận Hợp pháp hóa Lãnh sự vào ngày 09/3/2022 của Đại sứ quán Việt Nam tại Xinh-Ga-Po (Singapore); theo Bị đơn, đây là tài liệu, chứng cứ về việc người mua hàng (VIN) đã trả toàn bộ tiền mua gỗ veneer theo Hợp đồng ngày 01/7/2016 và Phụ lục hợp đồng số 01 ngày 26/12/2016 giữa Nguyên đơn với VIN, tiền thanh toán được chuyển qua nhiều tài khoản do Nguyên đơn chỉ định, Nguyên đơn không có thiệt hại gì đối với số hàng hóa mà Bị đơn vận chuyển. Xét thấy, đây là tài liệu, chứng cứ mới có liên quan đến việc giải quyết vụ án, đặc biệt là liên quan đến hậu quả thiệt hại trong việc vận chuyển hàng hóa giữa Nguyên đơn với Bị đơn do Bị đơn giao nộp tại phiên tòa phúc thẩm, Tòa án cấp sơ thẩm chưa đánh giá, xem xét, Tòa án cấp phúc thẩm không thể xem xét, làm rõ hậu quả thiệt hại của “Hợp đồng vận chuyển hàng hóa” do Bản án sơ thẩm đã xác định quan hệ pháp luật tranh chấp trong vụ án. Mặc khác, “Phiếu xác nhận đặt chỗ của hãng tàu” là do ai đặt, tại Bản án sơ thẩm cũng chưa làm rõ nhưng đã xác định giữa Nguyên đơn với Bị đơn có “thực hiện giao dịch vận chuyển hàng hóa theo vận đơn” là chưa chính xác.
[2] Trong quá trình giải quyết vụ án, Tòa án cấp sơ thẩm đã bổ sung VIN tham gia với tư cách tố tụng là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án và đã tiến hành thực hiện việc ủy thác để tống đạt một số thủ tục tố tụng cho VIN thông qua Bộ tư pháp nhưng không có kết quả, nhưng Tòa án cấp sơ thẩm không tiến hành các thủ tục niêm yết, thông báo theo quy định tại khoản 3 Điều 474 Bộ luật tố tụng dân sự. Mặt khác, xem xét Văn bản ủy thác tư pháp (lần 1) số 59/TTTPDS-TA ngày 12/7/2018 của Tòa án cấp sơ thẩm (Bút lục 269) chỉ ghi cơ quan được ủy thác “Cơ quan có thẩm quyền Cộng hòa Singapore”, không ghi rõ tên, địa chỉ của cơ quan được ủy thác, chi phí, lệ phí tống đạt có thu (Biên lai là bản photo không đọc được) nhưng không thể hiện chuyển cho ai, số tiền bao nhiêu, hồ sơ ủy thác tư pháp lập không thực hiện đúng quy định tại Điều 11, Điều 12 Luật tương trợ tư pháp năm 2007; Điều 11 Thông tư liên tịch số 12/2016/TTLT-BTP-BNG-TANDTC ngày 19/10/2016 của Bộ tư pháp, Bộ ngoại giao và Tòa án nhân dân tối cao và các Điều 5, 6, 7 Thông tư liên tịch số 01/2019/TTLT- TANDTC-BNG ngày 05/12/2019 của Tòa án nhân dân tối cao và Bộ ngoại giao, việc ủy thác tống đạt gặp khó khăn, không có kết quả nhưng Tòa án cấp sơ thẩm không có văn bản liên hệ, phối hợp với Bộ tư pháp, Bộ ngoại giao hoặc báo cáo Tòa án nhân dân tối cao hỗ trợ theo hướng dẫn tại Công văn số 33/TANDTC-HTQT ngày 21/02/2017 và Công văn số 64/TANDTC-HTQT ngày 09/6/2021 của Tòa án nhân dân tối cao.
Trong phiên xét xử sơ thẩm, Bị đơn đã cung cấp một số tài liệu thể hiện ý kiến của ông S.B., người đại diện theo pháp luật của VIN, không được Tòa án cấp sơ thẩm xem xét, nhưng tại Bản án sơ thẩm đã nhận định về phần tố tụng, cho rằng: “Tuy nhiên, Công ty [VIN] không có phản hồi, không hợp tác làm việc và không cung cấp chứng cứ, Bộ tư pháp cũng không trả lời kết quả ủy thác tư pháp cho Tòa. Do đó, Tòa án nhân dân tỉnh [B.] căn cứ vào quy định tại điểm c, khoản 5, Điều 477 Bộ luật tố tụng dân sự xét xử vắng mặt [VIN]”, tại phần nội dung Bản án sơ thẩm đã nhận định: “[VIN] không liên quan gì việc này” là những nhận định chưa có cơ sở và mâu thuẫn. Bởi lẽ, tài liệu và lời trình bày của VIN có liên quan đến hậu quả của “Hợp đồng vận chuyển hàng hóa”. Như vậy, Tòa án cấp sơ thẩm chưa thực hiện đúng việc ủy thác tống đạt cũng như niêm yết, thông báo theo các quy định đã viện dẫn nêu trên nhưng đã đưa vụ án ra xét xử vắng mặt người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan VIN là vi phạm thủ tục tố tụng dân sự làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự.
[3] Xem xét mối quan hệ giữa Công ty O.F. (O.F.) với Bị đơn, Bị đơn cho rằng: Hai công ty này độc lập, không có mối quan hệ hoặc lệ thuộc gì với nhau, nhưng Tòa án cấp sơ thẩm không đưa O.F. là đơn vị có trách nhiệm chuyển tiếp hàng và giao cho VIN, có liên quan trực tiếp trong việc vận chuyển hàng hóa, thu hồi Vận đơn giữa Nguyên đơn với VIN và liên quan đến việc vận chuyển hàng hóa của Bị đơn, xét thấy, lẽ ra Tòa án cấp sơ thẩm triệu tập O.F. để làm rõ nội dung, tính chất liên quan và xác định đúng tư cách tham gia tố tụng để có cơ sở xem xét giải quyết vụ án, trong lúc chưa xác định và làm rõ O.F. liên quan như thế nào nhưng tại Bản án sơ thẩm đã nhận định như sau: “đủ cơ sở khẳng định rằng: Đại lý của Bị đơn (tức O.F.) đã làm mất hàng hoặc có những hành vi nào đó sai sót, gây thiệt hại đối với lô hàng của Nguyên đơn...” (trang 07 của Bản án sơ thẩm) là nhận định chưa có cơ sở.
Từ những phân tích trên, do có tài liệu, chứng cứ mới phát sinh tại giai đoạn phúc thẩm nhưng chưa được Tòa án cấp sơ thẩm xem xét, việc giải quyết vụ án tại giai đoạn sơ thẩm có vi phạm thủ tục tố tụng, làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các đương sự, Tòa án cấp phúc thẩm không thể khắc phục, bổ sung, trên cơ sở ý kiến đề nghị của Kiểm sát viên phù hợp với nhận định của Hội đồng xét xử phúc thẩm, do vậy, Hội đồng xét xử chấp nhận kháng cáo của Bị đơn, hủy toàn bộ Bản án sơ thẩm, giao hồ sơ cho Tòa án nhân dân tỉnh [B.] xét xử lại vụ án theo thủ tục sơ thẩm, theo đúng quy định của pháp luật.
(*) Trọng tài viên VIAC
