Chuyển đổi xanh trong vận tải thủy: Xu hướng tất yếu của Việt Nam

Chính phủ Việt Nam đã cam kết đưa mức phát thải ròng về 0 vào năm 2050 theo tuyên bố tại Hội nghị COP26. Điều này đồng nghĩa với việc ngành vận tải, bao gồm cả vận tải thủy nội địa, cần phải đẩy mạnh quá trình chuyển đổi sang các phương tiện sử dụng năng lượng sạch, như xà lan điện, tàu chạy bằng nhiên liệu hydro hoặc tàu hybrid. Tuy nhiên, để hiện thực hóa lộ trình này, không chỉ cần có những chính sách hỗ trợ mạnh mẽ từ nhà nước, mà còn đòi hỏi sự chung tay của doanh nghiệp và cộng đồng trong việc đổi mới công nghệ, đầu tư cơ sở hạ tầng và thay đổi tư duy vận hành.

Tuy nhiên, phần lớn các phương tiện vận tải thủy hiện nay vẫn sử dụng động cơ diesel, gây ra lượng khí thải đáng kể. Theo thống kê, mỗi năm, vận tải thủy tại Việt Nam thải ra hơn 10 triệu tấn CO₂, chưa kể các loại khí độc hại khác như NOx, SO₂ và bụi mịn PM2.5. Điều này không chỉ làm suy giảm chất lượng không khí mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường nước, làm tăng nguy cơ ô nhiễm hệ sinh thái thủy sinh và gây tác động tiêu cực đến cộng đồng sống ven sông.

Ngoài yếu tố môi trường, hệ thống hạ tầng dành cho vận tải thủy ở Việt Nam cũng còn nhiều hạn chế. Nhiều tuyến đường thủy vẫn chưa được nâng cấp để đáp ứng nhu cầu vận tải hiện đại, các cảng sông chưa có đủ hạ tầng cho việc tiếp nhận phương tiện sử dụng năng lượng sạch, và thiếu các trạm sạc điện hoặc cung cấp nhiên liệu thân thiện với môi trường.

Mặc dù vận tải thủy có lợi thế về chi phí so với đường bộ, nhưng do hạ tầng chưa đồng bộ và công nghệ phương tiện chưa phát triển, nhiều doanh nghiệp vẫn e ngại trong việc đầu tư vào các giải pháp vận tải xanh. Điều này đặt ra yêu cầu cấp bách về việc cải thiện chính sách và thúc đẩy sự tham gia của khu vực tư nhân vào quá trình chuyển đổi năng lượng trong vận tải thủy.

Trong những năm gần đây, Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng trong việc chuyển đổi sang vận tải thủy thân thiện với môi trường. Một số dự án thí điểm đã được triển khai nhằm đánh giá hiệu quả của các công nghệ mới, từ đó mở rộng ứng dụng vào thực tế.

Dự án phát triển tàu chạy bằng hydro: Bên cạnh xà lan điện, một số công ty tại Việt Nam cũng đang nghiên cứu ứng dụng nhiên liệu hydro cho tàu vận tải. Các tàu này có khả năng hoạt động mà không phát thải CO₂, chỉ thải ra nước, giúp giảm ô nhiễm môi trường đáng kể. Tuy nhiên, chi phí sản xuất hydro xanh còn cao, đòi hỏi có sự đầu tư lớn vào hạ tầng trước khi có thể triển khai rộng rãi.

Phát triển hệ thống cảng xanh: Một số cảng lớn tại Việt Nam như cảng Hải Phòng, cảng Cát Lái và cảng Gemalink đang nghiên cứu triển khai hệ thống điện khí hóa để hỗ trợ các phương tiện vận tải xanh. Điều này bao gồm trạm sạc điện cho xà lan, sử dụng cần cẩu điện thay vì cần cẩu chạy dầu diesel, và tận dụng điện mặt trời để giảm mức tiêu thụ năng lượng hóa thạch.

Ngoài các dự án của doanh nghiệp, chính phủ Việt Nam cũng đã ban hành một số chính sách quan trọng nhằm khuyến khích chuyển đổi xanh, như:

- Miễn, giảm thuế cho phương tiện vận tải sử dụng năng lượng sạch

- Ưu đãi tín dụng cho doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xanh

- Đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển năng lượng tái tạo phục vụ giao thông

Những bước đi này đang dần giúp Việt Nam bắt kịp với xu hướng phát triển bền vững trên thế giới và tạo điều kiện thuận lợi để vận tải thủy trở thành một ngành "xanh" trong tương lai.

Mặc dù đã có những tín hiệu tích cực, nhưng quá trình chuyển đổi sang vận tải thủy xanh tại Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức:

Chi phí đầu tư cao: Việc mua sắm xà lan điện hoặc tàu chạy bằng hydro đòi hỏi số vốn lớn, trong khi lợi nhuận từ vận tải thủy vẫn chưa cao, khiến nhiều doanh nghiệp e dè trong việc chuyển đổi.

Hạ tầng chưa hoàn thiện: Hiện tại, Việt Nam vẫn thiếu các trạm sạc điện, trạm cung cấp hydro và các cơ sở hạ tầng khác để hỗ trợ phương tiện vận tải xanh.

Để vượt qua các thách thức này, cần có một loạt giải pháp đồng bộ:

Chính phủ cần có chính sách hỗ trợ mạnh mẽ hơn, bao gồm tài trợ nghiên cứu, miễn giảm thuế và ưu đãi tài chính cho doanh nghiệp đầu tư vào phương tiện vận tải xanh.

Xây dựng hệ thống hạ tầng đồng bộ, đặc biệt là các trạm sạc điện và cung cấp nhiên liệu sạch dọc theo các tuyến đường thủy chính.

Tăng cường hợp tác quốc tế, học hỏi kinh nghiệm từ các nước đi đầu trong lĩnh vực vận tải xanh như Hà Lan, Na Uy, Nhật Bản… để áp dụng các mô hình phù hợp với điều kiện Việt Nam.

Kết luận

Chuyển đổi xanh trong vận tải thủy là một xu hướng tất yếu, không chỉ giúp Việt Nam đáp ứng các cam kết quốc tế về môi trường mà còn mở ra nhiều cơ hội phát triển bền vững cho nền kinh tế. Với sự tham gia của các tập đoàn lớn như CMA CGM, sự đầu tư của các cảng biển và chính sách hỗ trợ từ chính phủ, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành một quốc gia tiên phong trong lĩnh vực vận tải thủy xanh tại khu vực Đông Nam Á.