An ninh hàng hải trong thời đại số: Mối đe dọa không chỉ đến từ biển

An ninh hàng hải – không còn là khái niệm truyền thống

Từ lâu, an ninh hàng hải được hiểu theo nghĩa thuần túy là chống lại các mối đe dọa vật lý như cướp biển hay va chạm tàu nhưng nay, trong bối cảnh vận tải biển chuyển mình mạnh mẽ với các giải pháp quản lý tàu tự động và số hóa chuỗi cung ứng toàn cầu. Các mối nguy hiểm đã thay đổi hình dạng khi hệ thống thông tin, thiết bị điều khiển và dữ liệu vận hành trên tàu và tại cảng đều trở thành mục tiêu tấn công của tội phạm mạng. Vấn đề này đòi hỏi một tư duy hoàn toàn mới trong bảo vệ tài sản và dòng chảy thương mại hàng hải, đặc biệt trong bối cảnh lượng container và giá trị hàng hóa tăng cao mỗi năm và mỗi gián đoạn nhỏ đều có thể gây thiệt hại lớn.

Tội phạm hàng hải biến tướng – từ vũ khí đến AI

Trong năm 2024, gần 150 vụ cướp biển có vũ trang được ghi nhận trên toàn cầu nhưng đó mới chỉ là phần nổi của tảng băng chìm khi các vụ buôn bán động vật hoang dã quý hiếm, ma túy và vũ khí thông qua vận tải biển đang diễn ra ngày càng tinh vi và có tổ chức hơn. Đáng báo động hơn cả là việc những tổ chức tội phạm nay đã sử dụng trí tuệ nhân tạo để giả mạo tín hiệu AIS, đánh lừa hệ thống định vị và gây rối loạn thông tin hàng hải điều này khiến nhiều tàu bị dẫn sai tuyến, va chạm hoặc trở thành mục tiêu dễ dàng của tội phạm nếu thiếu hệ thống phòng vệ mạng mạnh mẽ.

Cảng số và “lỗ hổng vô hình” trong chuỗi cung ứng

Việc triển khai các cảng thông minh với hệ thống giao dịch điện tử, theo dõi hàng hóa theo thời gian thực và tự động hóa quy trình bốc dỡ đã mang lại hiệu quả vận hành vượt trội, nhưng đồng thời cũng tạo ra mặt trận tấn công mới mà các hacker có thể khai thác. Từ việc tắt hệ thống điều phối cần cẩu, làm rối loạn lịch tàu đến đánh cắp dữ liệu lô hàng hay mã khóa container đều là những kịch bản đã từng xảy ra. Trên thực tế các cảng lớn như Los Angeles, Singapore hay Rotterdam từng nhiều lần là nạn nhân của các cuộc tấn công mạng làm gián đoạn nghiêm trọng chuỗi dịch vụ và gây thiệt hại hàng triệu USD.

Đã đến lúc nhìn nhận lại an ninh biển

Báo cáo của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc mới đây đã nhấn mạnh sự gia tăng của các mối đe dọa đa chiều đối với an ninh hàng hải, đặc biệt tại các vùng biển chiến lược như Đông Nam Á, Ấn Độ Dương và Biển Đỏ khi mà xung đột tại Gaza và căng thẳng giữa các quốc gia lớn khiến nhiều tàu thuyền bị tấn công bất ngờ, mất khả năng cơ động và không thể tiếp cận các cảng trung chuyển theo kế hoạch. Trong khi đó, các hình thức buôn lậu xuyên quốc gia sử dụng container ngụy trang, tàu hoán đổi chủ sở hữu nhanh chóng hoặc khai báo sai tuyến đường cũng ngày càng phổ biến gây khó khăn cho lực lượng chức năng trong kiểm tra và ngăn chặn.

Việt Nam với vị thế là một trung tâm logistics mới nổi ở châu Á không thể đứng ngoài xu hướng này nếu không nhanh chóng xây dựng năng lực cảnh báo sớm, nâng cao năng lực ứng phó sự cố mạng tại cảng biển, kết nối dữ liệu vận hành giữa các đơn vị chủ chốt thì việc trở thành nạn nhân tiếp theo của tội phạm mạng hay khủng hoảng an ninh biển chỉ còn là vấn đề thời gian. Do vậy, thời gian không thể trì hoãn để Việt Nam chuyển mình từ “người theo sau” sang “người dẫn dắt” trong chiến lược đảm bảo an ninh hàng hải của khu vực.