Tôi biết Hà Hồng Hạnh khi chị là Thư ký tòa soạn Báo Bắc Kạn (cũ), nay chị là biên tập viên của báo Thái Nguyên (mới). Tức là, anh em đã có thời gian cộng tác chừng 5 năm nay. Thi thoảng thấy chị có thơ đăng trên Báo Văn nghệ, Tạp chí Văn nghệ Quân đội, Tạp chí Sông Hương...
Tôi nhận ra một giọng thơ hoang sơ, nguyên thủy, phiêu linh, ma mị. Bỗng một ngày sang thu, chị thông báo trên trang cá nhân (Facebook) về tập thơ Đối thoại với bóng xuất bản. Mừng không hẳn vì được đón nhận tập thơ với vị trí là “đứa con so” về tinh thần của một nhà thơ tiềm năng, hơn hết, mừng vì chị đã “cất tiếng” trên thi đàn.
Tít bài báo này của tôi, lấy ý từ hai câu thơ cuối cùng trong bài “Bóng mình” của chị: “Lời ai hát/ngân vang từ ruột núi”. Đối thoại với bóng trong suy nghĩ của tôi chính là lời chị hát, vang lên từ “ruột núi”, “núm núi” của Bắc Kạn (cũ) nay là Thái Nguyên.
Đối thoại với bóng – tên tập thơ được “chiết xuất” từ bài thơ “Trò chuyện với chiếc bóng” trong thi tập. Dường như Hà Hồng Hạnh bị vây bủa trước những chiếc bóng? Ngoài bài thơ này, “bóng” với tư cách là hư vô còn xuất hiện trong các bài thơ “Bóng mình”, “Những chiếc bóng nghẹt thở”, “Chiếc bóng của đêm”.
Cái “bóng” từng là ẩn dụ trong một số câu thành ngữ (Đời người như bóng câu qua cửa). Cái “bóng” là nghệ thuật kết hợp yếu tố hư ảo – siêu thực, huyền ảo tâm linh từ trước đến nay cũng đã có nhiều nhà thơ cận hiện đại, hiện đại, hậu hiện đại sử dụng như một nghệ thuật miêu tả thời gian và không gian trong thơ.
“Khi bạn ở ngoài ánh sáng, tất cả mọi thứ đều theo bạn, nhưng khi bạn bước vào bóng tối, ngay cả cái bóng của bạn cũng không đi theo bạn nữa”, một nhân vật chính trị từng nói như vậy. “Bóng” trong thơ Hà Hồng Hạnh không chỉ là “bóng ngày", “bóng đêm” mà còn là “bóng mình”. Đó là một cấu trúc nội tâm, tiếng hót bật ra từ vô thức.
“Người đàn bà nhặt bóng mình trong đêm/gửi về năm tháng cũ/ký ức hằn sâu/cánh hoa trắng ngày vu quy/bay trong sương/vòng tay ấm/miên man giấc mơ hạnh phúc/lấp lánh bên sườn non/triền cải vàng bung nở chiều đông”, (Bóng mình).
Bài thơ “Bóng mình” đề tài về chiến tranh cách mạng và người lính, hay nói cách khác, đề tài hậu chiến với tất cả xa xót, sẻ chia. Chiến tranh đã lùi xa, đất nước đã yên bình sau 50 năm, tuy nhiên, nỗi đau, mất mát của những người con gái có người yêu không trở về sau ngày đất nước khải hoàn.
Hà Hồng Hạnh đã có cách lập tứ, lập ngôn mới mẻ, thi ảnh nhiều sắc thái.
Đọc Đối thoại với bóng, tôi nhận ra “không gian văn hóa” các dân tộc thiểu số trong thơ Hà Hồng Hạnh. Chị là người Kinh nhưng sinh ra, lớn lên, trưởng thành bên đời sống của bà con các dân tộc. Hay nói cách khác, tâm hồn Hà Hồng Hạnh được “tắm táp” hát Then, đàn Tính, múa và các lễ hội đặc sắc của người Tày Bắc Kạn như Lễ hội Lồng tồng, Lễ Kỳ yên, Ném còn...
“Câu then thắm sắc Bjoóc Mạ” là một bài thơ đặc sắc ở lớp thi ảnh giàu tính bản địa: chín bậc thang, vòng xà tích, chiếu hoa pả mẻ, đêm kỳ yên, ngày ma nhét, mường Đẳm... Bài thơ trữ tình huyền ảo, khơi gợi cảm xúc “chín bậc cầu thang anh buộc chỉ cổ tay/buộc vía em vào câu hát/đêm nay anh đưa em ra mắt/trước bàn thờ tổ tiên nhà anh”.
“nợ trần gian chưa hết/câu then đưa về mường Đẳm xa xôi/đi hết một vòng đời/mỗi chặng đường hóa điệu quê tha thiết/nhẹ bẫng thoang thoảng hương trầm vào khuya”. Gắn bó máu thịt với cố thổ, yêu quê hương với tất cả các cung bậc tự hào về bản sắc, xa xót trước nhiều thứ đang mất đi, xa đi, Hà Hồng Hạnh mới viết được những câu thơ này.
Ngoài “Câu then thắm sắc Bjoóc Mạ” trong Đối thoại với bóng còn có “Anh có nhớ lời nguyền bên suối”, “Chiếc gùi nói với em điều ấy”, “Về lại ngôi nhà xưa”, “Âm thanh ngày cũ”, “Hoa văn nơi gấu váy” là nơi những thanh âm của núi rừng, của quá khứ được lưu giữ, cất giấu một cách tinh tế.
...
sơn nữ mải mê tìm bông hoa màu trắng trong truyền thuyết
mọc bên vách đá dựng đứng
lời hẹn như lá rừng non
chim ngũ sắc không về
hoa văn nơi gấu váy
em thêu rồi lại gỡ
(Hoa văn nơi gấu váy)
Đọc thơ Hà Hồng Hạnh, tôi nhớ những “ngòi bút” của cộng đồng dân tộc Tày như cố nhà thơ Y Phương, Dương Thuấn... Trong thơ họ có cuộc “hành hương” đầy thiêng liêng trở về nguồn cội, trở về bản sắc. Hà Hồng Hạnh là nhà thơ trẻ nhưng khi viết về “người đồng mình” (chữ của nhà thơ Y Phương khi nói về người Tày) đã có những nét riêng, độc đáo.
Tôi tin rằng, Hà Hồng Hạnh sẽ biết bảo tồn văn hóa các dân tộc thiểu số trong thi ca của mình. Bởi tôi tin, nó sẽ góp phần tạo ra phong cách thi ca, dẫu còn quá sớm để nhận định về một tác giả mới công bố tập thơ đầu tay.
Trong sáng tạo nghệ thuật, giới không luôn là sự lựa chọn có ý thức. Khi một nhà thơ nữ viết, người đó không nhất thiết phải tuyên bố rằng: Tôi đang viết như một người phụ nữ. Nhưng chính trong nhịp điệu của ngôn ngữ, trong cách nhìn cuộc sống – giới đã lên tiếng.
Hà Hồng Hạnh là người mẹ, người vợ, hẳn nhiên trong Đối thoại với bóng vang vọng nhịp điệu tâm hồn giới, hạnh phúc, đau khổ cũng như khát vọng của người phụ nữ. Có thể thấy qua “Người đàn bà nhặt bóng mình đêm trăng” (Bóng mình); “khỏa thân vào bóng tối/vòng ngực trần nhức nhối” (Mới thôi mà đã kiếp người); “đã có lúc em ước anh không tồn tại/để nỗi đau tan biến” (Có khi nào giấc mơ gian dối); “em nghe thì thầm trong gió khát khao/rừng ghì khuôn ngực anh” (Chiều hoang)...
Nói như là LLPB Đinh Thanh Huyền, khi một người nữ làm thơ, họ có thể nghĩ rằng mình đang viết về cảm xúc chung của con người, nhưng thực ra đang viết bằng trải nghiệm giới của mình. Đúng như thế, sau thời gian dài của thơ hoan ca, kể lể, miêu tả cái “thực tại” bên ngoài; thơ hiện nay là quá trình lắng lại, ghi lại những thanh âm của bản thể.
Đọc thơ Hà Hồng Hạnh dễ nhận ra “dấu ấn giới”. Thơ chị không thiếu những câu thơ sex, dung chứa, giãi bày những khát vọng đàn bà “ký ức của em / nguyên vẹn hình bóng anh”;“trong những giấc mơ cháy khét/bóng tối dịu êm/vòng tay anh thầm thì/.../ đêm/mơn man/ vỡ vụn trong nhau” (Ký ức của em). Đó là vẻ đẹp của ham muốn nguyên thủy, “lên tiếng” trong thi ca.
...
em tập yêu người khác như em đã yêu anh
chẳng thể làm bản sao
bởi ngày hôm qua và hôm nay đã khác
sợi chỉ tình yêu mảnh như tơ nhện
khâu mãi
trái tim không thể dối lừa
(Có khi nào giấc mơ gian dối)
Với thơ Hà Hồng Hạnh trong Đối thoại với bóng, thân thể với tất cả lo toan là trung tâm của cảm xúc, nơi khởi phát tiếng vọng của tâm hồn. Nhà thơ không giấu giếm sự cô đơn mà đối mặt với sự cô đơn “bản sắc giới” và hy vọng.
Chúa Giê su từng nói: “Hãy dành cho nhau trong tình yêu. Hãy tôn trọng lẫn nhau trên chính bản thân mình”, (Kinh Thánh). Giữa những người khác giới, yêu nhau rồi nắm tay nhau đến phối ngẫu đó là hạnh phúc Tạo hóa và Chúa ban cho con người. Trên thực tế, đâu phải tình yêu nào cũng dẫn đến hôn nhân? Thơ Hà Hồng Hạnh về đề tài tình yêu còn là tiếng nói của nữ quyền, khai phóng “quyền” được làm đàn bà – một thành tố của bình đẳng giới.
Cô đơn là một vẻ đẹp của nhà thơ. Sẻ chia là vẻ đẹp của trắc ẩn. Đọc Đối thoại với bóng nhận ra vẻ đẹp đó trong tâm hồn Hà Hồng Hạnh. Thơ Hà Hồng Hạnh còn là tiếng nói thấu cảm với những người phụ nữ không may mắn về hạnh phúc. “Gom bão dông/cùng nắng hạ/giấu lửa đam mê nồng nàn/gom mưa đông/ngậm gió bấc/giấu nỗi buồn thiếu phụ đa đoan” (Giấu và đợi chờ).
“người ta có thể dối mọi thứ nhưng không thể dối được trái tim/ai đó đã nói không có tình yêu vĩnh cửu/chỉ có những phút giây vĩnh cửu của tình yêu”, (Cây và cây). Đó những đối thoại của mảnh vỡ. Nếu như trong tình yêu nam nữ “không có tình yêu vĩnh cửu” thì còn đó những “giây phút vĩnh cửu của tình yêu”. Và, nói như Kinh Thánh, tình yêu không bao giờ thất bại.
Đối thoại với bóng là thi phẩm đầu tay của Hà Hồng Hạnh, nhưng người đọc đã nhận ra một tâm hồn thơ lãng mạn, luôn suy tư, ưu tư, tìm ra những “lát cắt” từ thanh âm đời sống. Chị đã và đang đi tìm giọng điệu. Chỉ thế thôi, đã là thành công ban đầu. Hà Hồng Hạnh – một nhà báo năng động, người có trái tim đa cảm, bộn bề đang được thi ca vẫy gọi.
