Từ cuộc gọi đến nền tảng số: dữ liệu đang viết lại luật chơi air cargo

Song song đó, bùng nổ thương mại điện tử (chiếm khoảng 20% sản lượng air cargo năm 2024 và có thể tăng gấp đôi trong thập niên tới) đòi hỏi chuỗi cung ứng phải minh bạch, theo thời gian thực và “sống bằng dữ liệu”.

Từ điện thoại, email đến nền tảng số và chuẩn ONE Record

Theo IATA, tầm nhìn “Digital Cargo” là một chuỗi cung ứng hàng không được kết nối và tích hợp hoàn toàn, nơi dữ liệu được chia sẻ end-to-end, chất lượng dữ liệu trở thành nền tảng cho vận hành thông minh và tự động hóa. Chuẩn ONE Record được thiết kế để tạo ra “một hồ sơ duy nhất” cho từng lô hàng, cho phép các bên liên quan – hãng bay, sân bay, kho bãi, hải quan, khách hàng – cùng truy cập một nguồn dữ liệu thống nhất, thay vì những file đính kèm, EDI rời rạc như trước đây.

Trên mặt trận “đầu vào đơn hàng”, các nền tảng đặt chỗ số (air cargo digital booking platforms) đang bùng nổ. Nhiều nghiên cứu thị trường ước tính quy mô thị trường nền tảng e-booking hàng không năm 2024 đạt khoảng 1,3 tỉ USD và có thể tăng hơn gấp ba lần lên trên 4 tỉ USD vào 2033, với tốc độ tăng trưởng kép khoảng 15–19% mỗi năm. Một khảo sát do cargo.one công bố cho thấy tỉ lệ booking qua kênh số được kỳ vọng sẽ tăng từ khoảng 20% năm 2021 lên tới 60% vào 2025.

Không chỉ các nền tảng trung gian, chính hãng bay và forwarder cũng buộc phải “lên mây”. Những cái tên như Freightos báo cáo số lượng giao dịch đặt chỗ trên nền tảng tăng 29% chỉ trong quý I-2024, với hàng chục nghìn khách hàng doanh nghiệp sử dụng kênh số như lựa chọn mặc định. Xu hướng omnichannel – bán công suất qua cổng riêng của hãng, qua GSA, qua marketplace và qua API – đang dần trở thành chuẩn mới trong phân phối hàng hóa hàng không.

AI, dự báo nhu cầu, định giá động: cuộc chơi mới xoay quanh dữ liệu

Nếu nền tảng số là “cửa ngõ” để đón đơn hàng, thì AI và machine learning đang trở thành “bộ não” phía sau màn hình. Nhiều hãng và nhà cung cấp giải pháp đã ứng dụng AI để số hóa chứng từ, đọc và chuẩn hóa dữ liệu vận đơn, giúp giảm lỗi và rút ngắn thời gian xử lý. Quan trọng hơn, AI đang được dùng để dự báo nhu cầu, lập kế hoạch mạng lưới và tối ưu sử dụng tải cung: các mô hình học máy phân tích hàng triệu booking trong quá khứ, kết hợp tín hiệu thị trường theo thời gian thực để dự báo tuyến nào “nóng”, tuyến nào có nguy cơ thừa tải, từ đó điều chỉnh lịch bay hoặc chính sách giá.

Trên mặt trận pricing, định giá động (dynamic pricing) đang bước ra khỏi sách vở revenue management truyền thống. Nhờ kết hợp dữ liệu thị trường, mùa vụ, đối thủ cạnh tranh, lịch sử đặt chỗ và mô hình AI, hãng bay có thể cập nhật giá cước theo gần như thời gian thực, hạn chế ghế/ULD trống và cải thiện yield. Với air cargo, điều này đặc biệt quan trọng vì dung lượng thay đổi mạnh theo mùa, trong khi độ co giãn về giá và thời gian của từng nhóm hàng rất khác nhau.

Tất nhiên, cuộc chơi dữ liệu cũng đặt ra những câu hỏi mới về minh bạch và đạo đức, nhất là khi các thuật toán định giá ngày càng phức tạp. Tuy chưa gây tranh cãi như lĩnh vực vé hành khách, nhưng câu chuyện “định giá đến ngưỡng chịu đựng” (pain point) của khách hàng doanh nghiệp chắc chắn sẽ trở thành chủ đề nóng trong những năm tới – nhất là khi các nhà làm luật bắt đầu quan tâm kỹ hơn đến AI trong pricing trên toàn ngành hàng không.

Cơ hội và thách thức cho doanh nghiệp Việt Nam, Đông Nam Á

Đối với doanh nghiệp logistics và hãng bay châu Á - Thái Bình Dương, đặc biệt là ở Đông Nam Á, số hóa không còn là lựa chọn “nice to have” mà là điều kiện để tham gia cuộc chơi lớn. Một mặt, khu vực đang hưởng lợi từ làn sóng FDI, chuyển dịch sản xuất và bùng nổ e-commerce xuyên biên giới; mặt khác, nếu hệ thống vẫn vận hành trên file Excel, email và vận đơn giấy, họ rất khó đáp ứng yêu cầu traceability, báo cáo CO₂ theo lô hàng hay kết nối với chuẩn ONE Record của các khách hàng toàn cầu.

Với Việt Nam, đây là cơ hội để “nhảy cóc” một số nấc thang công nghệ. Các hãng bay, 3PL và kho hàng nếu đầu tư sớm vào hệ thống quản lý tích hợp, cổng đặt chỗ số, kết nối API với nền tảng quốc tế, đồng thời chuẩn hóa dữ liệu vận đơn, mã HS, thông tin shipper–consignee… sẽ có lợi thế lớn khi làm việc với những tập đoàn đã coi digital booking là tiêu chuẩn. Ngược lại, nếu tiếp tục phụ thuộc vào quy trình bán chỗ thủ công, rất dễ bị gạt ra khỏi những tuyến hàng giá trị cao, yêu cầu tốc độ và độ minh bạch lớn.

Ở tầm chính sách, việc triển khai hệ thống hải quan số, cơ chế single window, chấp nhận e-AWB, e-freight và sau này là ONE Record sẽ quyết định khả năng Việt Nam và các nước ASEAN tận dụng được làn sóng số hóa air cargo hay không. Một hạ tầng pháp lý “mở” cho trao đổi dữ liệu, kết hợp với đầu tư vào trung tâm logistics, kho ngoại quan, hub e-commerce, có thể biến các sân bay lớn trong khu vực thành “nút kỹ thuật số” của chuỗi cung ứng hàng không toàn cầu, chứ không chỉ là điểm cất/hạ cánh đơn thuần.

Cuộc chuyển dịch từ điện thoại – email sang nền tảng số, AI và chuẩn dữ liệu mới đang viết lại luật chơi air cargo toàn cầu. Ở đó, lợi thế không chỉ thuộc về hãng bay nào sở hữu nhiều freighter hay slot, mà sẽ nghiêng về những ai sở hữu dữ liệu sạch, kiến trúc số linh hoạt và khả năng thiết kế dịch vụ dựa trên insight thời gian thực. Với châu Á - Thái Bình Dương và Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam, đây là “cửa sổ” để bứt lên một vị trí mới trong chuỗi giá trị logistics hàng không – nếu dám đầu tư đúng lúc và biết biến dữ liệu thành năng lực cốt lõi của mình.