Để báo chí trở thành "Người lính tiên phong”

Báo chí Việt Nam có lịch sử lâu đời, bắt đầu từ những tờ báo đầu tiên xuất hiện vào cuối thế kỷ 19 dưới thời Pháp thuộc. Qua nhiều giai đoạn phát triển, báo chí đã trải qua nhiều biến động cùng với sự thay đổi của đất nước. Sau khi Việt Nam thống nhất năm 1975, báo chí tiếp tục phát triển và mở rộng với sự ra đời của nhiều cơ quan báo chí lớn, với các hình thức báo in, báo nói và báo hình.

Trong vài thập kỷ vừa qua, báo chí Việt Nam đã chứng kiến sự bùng nổ của internet và mạng xã hội, làm thay đổi hoàn toàn cách thức tiếp cận và tiêu thụ thông tin của người dân. Theo thống kê của Bộ Thông tin và Truyền thông, đến năm 2023, Việt Nam có hơn 800 cơ quan báo chí, bao gồm cả báo chí in và báo chí điện tử, cùng với hơn 20.000 nhà báo được cấp thẻ hành nghề.

Hoạt động báo chí ở Việt Nam được quản lý bởi nhà nước thông qua các quy định pháp luật. Luật Báo chí năm 2016 và các nghị định hướng dẫn đã tạo ra khung pháp lý rõ ràng cho hoạt động báo chí. Theo đó, báo chí Việt Nam phải tuân thủ các nguyên tắc về tính trung thực, khách quan, phục vụ lợi ích quốc gia và chịu sự kiểm soát và quản lý ngành là Bộ Thông tin và Truyền thông.

Nhà nước cũng đóng vai trò quan trọng trong việc cấp phép và kiểm duyệt nội dung báo chí, nhằm đảm bảo không có các thông tin sai lệch, xuyên tạc hoặc gây hại đến an ninh quốc gia và trật tự xã hội. Tuy vậy, điều này cũng đặt ra nhiều thách thức cho báo chí trong việc duy trì tính độc lập và khả năng phản ánh đa chiều các vấn đề xã hội.

Trong vài thập kỷ vừa qua, báo chí Việt Nam đã có những đóng góp quan trọng vào đường lối đổi mới của Đảng và Nhà nước trong phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế. Báo chí đã làm tốt vai trò thông tin, tuyên truyền các chính sách đổi mới, giúp người dân hiểu rõ và ủng hộ các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước. Báo chí đã góp phần tạo ra sự đồng thuận xã hội, là động lực thúc đẩy các cải cách kinh tế - xã hội.

Báo chí cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giới thiệu và quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới, góp phần thu hút đầu tư nước ngoài và thúc đẩy du lịch. Nhiều bài báo, các phóng sự về đất nước, con người, văn hóa Việt Nam đã giúp nâng cao hình ảnh, vị thế của Việt Nam ở tầm khu vực và quốc tế. Đặc biệt, trong các sự kiện quốc tế lớn như Hội nghị APEC 2006, APEC 2017, hay thông qua các hội nghị thượng đỉnh, báo chí Việt Nam đã làm tốt vai trò thông tin, truyền thông, góp phần vào thành công cho các sự kiện quan trọng này.

Có thể nói, báo chí Việt Nam đã làm tốt vai trò và đạt được nhiều thành tựu đáng kể. Các cơ quan báo chí lớn như Báo Nhân Dân, Thông tấn xã Việt Nam, VTV, VOV và các báo điện tử như VnExpress, Tuổi Trẻ, Thanh Niên… đã và đang góp phần quan trọng trong việc truyền tải thông tin nhanh chóng và chính xác đến người dân.

Báo chí không chỉ cung cấp thông tin mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát và phản biện xã hội. Nhiều vụ việc tiêu cực, tham nhũng đã được phanh phui nhờ vào sự điều tra và phản ánh của báo chí. Bên cạnh đó, báo chí còn là cầu nối giữa người dân và chính quyền, giúp truyền tải nguyện vọng và ý kiến của nhân dân đến các cơ quan chức năng.

Mặc dù đạt được nhiều thành tựu, báo chí Việt Nam hiện nay đang đối mặt với không ít thách thức. Một trong những thách thức lớn nhất là sự cạnh tranh khốc liệt từ các nền tảng truyền thông số và mạng xã hội. Với sự phát triển của công nghệ, người dân ngày càng có nhiều lựa chọn hơn để tiếp cận thông tin, và báo chí truyền thống phải đối mặt với sự suy giảm về lượng độc giả và doanh thu.

Theo báo cáo của Hội Nhà báo Việt Nam, số lượng người đọc báo in đã giảm mạnh trong những năm gần đây, trong khi báo điện tử cũng phải cạnh tranh gay gắt với các mạng xã hội như Facebook, YouTube, TikTok,... Điều này đặt ra những yêu cầu cấp thiết về đổi mới và sáng tạo trong cách thức tiếp cận và cung cấp thông tin.

Ngoài ra, báo chí Việt Nam còn phải đối mặt với thách thức về nguồn nhân lực và đạo đức nghề nghiệp. Việc đào tạo và phát triển đội ngũ nhà báo có trình độ chuyên môn cao, đạo đức nghề nghiệp tốt là điều cần thiết để nâng cao chất lượng báo chí. Tuy nhiên, trong bối cảnh áp lực cạnh tranh và chạy đua về số lượng thông tin, không ít cơ quan báo chí đã lơ là việc kiểm chứng thông tin, dẫn đến tình trạng xuất hiện tin tức giả, tin tức thiếu chính xác trên các phương tiện truyền thông ngày càng nhiều.

Vai trò nhà nước với báo chí

Để tạo động lực phát triển, nhiều ý kiến cho rằng cần nâng cao hơn nữa vai trò nhà nước với báo chí, trong đó có việc nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động báo chí, tạo điều kiện thuận lợi để báo chí phát triển trong môi trường thông tin minh bạch và đa chiều. Các quy định pháp lý cần được điều chỉnh phù hợp với thực tiễn phát triển của công nghệ và xã hội, nhằm bảo vệ quyền tự do báo chí nhưng cũng đồng thời đảm bảo trách nhiệm và đạo đức nghề nghiệp của các cơ quan báo chí;

Nhà nước cũng cần có các chính sách hỗ trợ tài chính và đầu tư công nghệ cho các cơ quan báo chí, đặc biệt là các báo chí địa phương và các cơ quan báo chí nhỏ. Việc hỗ trợ này có thể dưới dạng các gói tài trợ, vay vốn ưu đãi hoặc các chương trình đào tạo, nâng cao năng lực cho nhà báo; Ngoài ra, Nhà nước cần đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục về vai trò và tầm quan trọng của báo chí trong xã hội, nâng cao nhận thức của người dân về quyền và trách nhiệm khi tiếp cận và tiêu thụ thông tin. Việc này sẽ giúp tạo ra một môi trường thông tin lành mạnh, giảm thiểu tác động tiêu cực từ tin tức giả và thông tin thiếu chính xác.

Các cơ quan báo chí cần đổi mới

Báo chí Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội và thách thức trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của công nghệ số và sự thay đổi của xã hội. Để phát huy vai trò của mình, báo chí cần liên tục đổi mới, nâng cao chất lượng nội dung và đạo đức nghề nghiệp, đồng thời tận dụng và khai thác hiệu quả các nền tảng truyền thông mới. Nhà nước cũng cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế quản lý, tạo điều kiện thuận lợi cho báo chí phát triển trong môi trường thông tin minh bạch và đa chiều.

Như vậy và chỉ khi đó, báo chí mới có thể trở thành "người lính tiên phong” trên mặt trận kinh tế, văn hóa và xã hội, góp phần tích cực trong ý nguyện và quyết tâm xây dựng một xã hội dân chủ, công bằng và văn minh. Những nỗ lực cải tiến và đổi mới từ cả phía nhà nước và các cơ quan báo chí sẽ không chỉ giúp ngành báo chí vượt qua các thách thức hiện tại mà còn đóng góp to lớn vào sự phát triển kinh tế, nâng cao đời sống xã hội và gìn giữ các giá trị văn hóa, nhân văn của con người và đất nước Việt Nam.