Mức giá điện trung bình của Việt Nam đang ở ngưỡng tương đương với Ấn Độ

Về giá điện của Việt Nam và các nước phát triển, các nước trong khu vực, theo ông Hà Đăng Sơn, hiện nay, nếu so sánh giá điện trung bình tại Việt Nam với các nước trong khu vực và quốc tế, có thể thấy một số điểm đáng lưu ý: Mức giá điện trung bình của Việt Nam đang ở ngưỡng tương đương với Trung Quốc và Ấn Độ. Mức giá này cao hơn một số quốc gia như Bangladesh hay Malaysia, những nước có lợi thế riêng như tài nguyên thủy điện (Bangladesh) hoặc dầu khí nội địa (Malaysia), từ đó có thể xây dựng cơ chế bù giá hiệu quả.

Ngược lại, nhiều quốc gia khác trong khu vực lại có giá điện cao hơn Việt Nam, ví dụ như Indonesia, Thái Lan, Campuchia, Singapore và Philippines. Riêng Singapore, giá điện hiện đã tiệm cận mức của Nhật Bản. Tại Thái Lan, sau cải tổ cơ chế giá điện, đặc biệt chuyển sang mô hình tính theo giờ, giá điện trung bình đã tăng mạnh so với 3-4 năm trước, thậm chí cao gấp rưỡi.

Từ đó có thể thấy vấn đề không đơn giản chỉ là "giá điện tăng hay giảm", mà là làm thế nào để giá điện phản ánh đúng bản chất chi phí sản xuất, đảm bảo ổn định, bền vững trong đầu tư và vận hành hệ thống điện quốc gia. Nhiều quốc gia phát triển hiện cũng đang chuyển dần sang cơ chế thị trường trong xác lập giá điện - minh bạch, đầy đủ yếu tố chi phí và gắn với xu hướng đầu tư năng lượng sạch.

Nếu Việt Nam duy trì mức giá điện thấp hơn chi phí thực tế trong thời gian dài, có thể tạo ra lợi thế cạnh tranh tạm thời cho sản xuất hoặc an sinh xã hội. Tuy nhiên, điều này tiềm ẩn nguy cơ mất cân bằng trong đầu tư hạ tầng, không đảm bảo cung ứng điện ổn định, thiếu bền vững về lâu dài.

Chính vì vậy, giải pháp căn cơ để tạo sự yên tâm cho nhà đầu tư là cần có lộ trình điều chỉnh giá điện hợp lý, minh bạch, phản ánh đúng chi phí, đồng thời có chính sách giảm thiểu tác động xã hội khi điều chỉnh. Việc này đòi hỏi sự hài hòa giữa mục tiêu an sinh và cơ chế thị trường.

Hiện nay, theo quan điểm cá nhân của ông Sơn, các tín hiệu về việc ban hành cơ chế, nghị định và chính sách điều chỉnh của Chính phủ đã khá rõ ràng. Tuy nhiên, cần tiếp tục cụ thể hóa bằng các hành động mạnh mẽ hơn, hướng tới một thị trường điện minh bạch, công bằng, ổn định, để thu hút nhà đầu tư trong và ngoài nước gắn bó dài hạn với ngành năng lượng Việt Nam".

Giá điện thấp có thể tạo lợi thế tạm thời về an sinh xã hội hoặc chi phí đầu vào cho sản xuất. Tuy nhiên, nếu duy trì mức giá thấp không phản ánh đúng chi phí, sẽ gây ra rủi ro nghiêm trọng cho việc đảm bảo cung ứng điện lâu dài, làm suy giảm chất lượng hệ thống và hạn chế dòng vốn đầu tư.

Do đó, giải pháp căn cơ là cần một lộ trình điều chỉnh giá điện hợp lý, minh bạch, và tiệm cận thị trường, phản ánh đầy đủ các chi phí cấu thành, trong khi vẫn đảm bảo không tạo ra "cú sốc" về giá cho người dân và nền kinh tế. Việc cân bằng giữa thị trường hóa giá điện và ổn định xã hội là một bài toán khó nhưng bắt buộc phải giải.

Hiện nay, theo quan sát của ông Sơn, các tín hiệu từ phía Chính phủ đã tương đối rõ ràng. Việc ban hành các nghị định, cơ chế điều hành, và định hướng cải cách giá điện đang được triển khai tương đối đồng bộ.

Bên cạnh câu chuyện về giá điện, một rào cản lớn khác đối với phát triển ngành điện là môi trường pháp lý và chính sách chưa thật sự minh bạch, nhất quán.

Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị mới ban hành là một bước ngoặt rất quan trọng. Nghị quyết này nêu rõ các nhiệm vụ: Cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, đảm bảo minh bạch, thông thoáng, dễ tiếp cận; Khắc phục tình trạng thiếu thống nhất trong thực thi chính sách, giữa Trung ương – địa phương, và giữa các bộ, ngành; Thử nghiệm các mô hình cơ chế đặc biệt cho các lĩnh vực mới như năng lượng tái tạo, điện hạt nhân, điện hydrogen…; Xác lập cơ chế thanh toán, hợp đồng, giá bán rõ ràng, không hình sự hóa các quan hệ kinh tế – đầu tư; Tăng khả năng tiếp cận vốn cho các dự án điện.
Nếu thực hiện đầy đủ và đúng tinh thần của Nghị quyết 68, tôi tin rằng các vướng mắc lớn trong ngành điện sẽ dần được tháo gỡ một cách căn cơ và bền vững.

Chúng ta cũng cần rút kinh nghiệm từ các quốc gia đi trước. Gần đây, chỉ trong một tuần, bán đảo Iberia (Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha) đã xảy ra sự cố mất điện quy mô lớn – làm sụp đổ hệ thống điện với tổng công suất mất lên tới 15.000 MW chỉ trong 5 giây.

Nguyên nhân chưa được xác định chính thức, nhưng giới chuyên gia chỉ ra hai vấn đề nghiêm trọng:

Một là chất lượng thiết bị kết nối lưới điện không đảm bảo;

Hai là thiếu nghiên cứu sâu về tích hợp năng lượng tái tạo vào hệ thống điện liên lưới châu Âu, dẫn đến mất khả năng điều tiết khi có sự cố.

Dù hai quốc gia này có tỉ trọng năng lượng tái tạo rất cao, nhưng khi hệ thống điều phối, lưới điện truyền tải và các dịch vụ phụ trợ không đồng bộ, vẫn có thể xảy ra sự cố nghiêm trọng.

Bài học cho Việt Nam là: Chuyển dịch xanh cần một lộ trình vững chắc, thận trọng và có đánh giá khoa học đầy đủ, không nên chạy theo mục tiêu một cách nóng vội. Bộ Công Thương hiện đã có nhiều nghiên cứu nền tảng và nhận được sự hỗ trợ từ các đối tác quốc tế – đây là điều kiện tốt để hoạch định chính sách năng lượng một cách bền vững.