Khi Hoa Kỳ trở thành rủi ro thương mại
Từ lâu, Hoa Kỳ đã là thị trường xuất khẩu lớn nhất của ngành da giày Việt Nam. Theo số liệu của Hiệp hội Da giày – Túi xách Việt Nam (LEFASO), riêng trong năm 2024, kim ngạch xuất khẩu giày dép sang thị trường này đạt gần 10 tỷ USD, chiếm khoảng 32% tổng kim ngạch toàn ngành. Đây được xem là thị trường then chốt đối với hầu hết các doanh nghiệp lớn trong ngành.
Tuy nhiên, vị thế đó đang dần trở thành rủi ro. Việc chính quyền Tổng thống Trump quay trở lại áp dụng chính sách thuế nhập khẩu đối ứng (reciprocal tariff) – nghĩa là áp thuế bằng với mức mà các quốc gia khác áp dụng lên hàng hóa Mỹ – có thể khiến giày dép Việt Nam rơi vào tầm ngắm. Hiện nay, Việt Nam vẫn áp thuế MFN (Most Favoured Nation – thuế suất ưu đãi tối huệ quốc) từ 10–20% đối với một số mặt hàng da giày nhập khẩu từ Mỹ, nên khả năng bị áp mức thuế tương đương là hoàn toàn có thể xảy ra.
Không chỉ vậy, Hoa Kỳ cũng đang gia tăng kiểm tra xuất xứ hàng hóa, chất lượng lao động và phát thải môi trường – vốn là những yêu cầu mới trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Nguy cơ bị điều tra chống lẩn tránh thuế (anti-circumvention) hoặc trợ cấp (countervailing duties) đang hiện hữu khi thâm hụt thương mại giữa Việt Nam và Hoa Kỳ tiếp tục nới rộng – lên đến hơn 120 tỷ USD trong năm qua.
“Tỷ lệ xuất khẩu vào Mỹ quá cao khiến doanh nghiệp dễ tổn thương trước bất kỳ biến động chính sách nào. Đây không phải là dấu hiệu tích cực, mà là lời cảnh báo.”
— Ông Nguyễn Đức Thuấn, Chủ tịch LEFASO
Sự lệ thuộc đáng báo động và nhu cầu đổi hướng
Không thể phủ nhận rằng sự bùng nổ xuất khẩu sang Hoa Kỳ những năm qua đã giúp da giày Việt Nam tăng trưởng mạnh. Nhưng tăng trưởng không đi đôi với an toàn khi thị trường trọng điểm trở thành điểm nghẽn.
Theo báo cáo của Bộ Công Thương, khoảng 85% doanh nghiệp da giày Việt Nam có đơn hàng thường xuyên sang Mỹ. Trong đó, hơn một nửa vẫn chủ yếu làm theo hình thức OEM – gia công theo thiết kế của khách hàng, không làm chủ được thương hiệu hay kênh phân phối.
Điều này đồng nghĩa: chỉ một thay đổi nhỏ trong quy định nhập khẩu, chi phí vận chuyển, hoặc thuế suất tại Mỹ có thể làm gián đoạn nghiêm trọng chuỗi đơn hàng và đẩy doanh nghiệp vào thế bị động.
Thực tế năm 2023–2024 đã chứng minh điều đó. Khi chi phí logistics tăng vọt và thời gian vận chuyển kéo dài, nhiều doanh nghiệp bị khách hàng Mỹ hủy đơn hoặc yêu cầu giảm giá mạnh. Một số doanh nghiệp lớn như An Phước, Đông Hưng... đã phải nhanh chóng tìm kiếm thị trường thay thế để không bị mất đà sản xuất.
Nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng, việc quá phụ thuộc vào một thị trường khiến doanh nghiệp dễ tổn thương, nhất là trong bối cảnh địa chính trị thương mại toàn cầu luôn tiềm ẩn rủi ro. Chiến lược đa dạng hóa thị trường là yêu cầu bắt buộc nếu muốn phát triển bền vững.
Đa dạng hóa thị trường: Cánh cửa mở, nhưng không mở mãi
Thị trường quốc tế đang chứng kiến sự tái định hình mạnh mẽ. Tầng lớp tiêu dùng trung lưu tại Trung Đông, Ấn Độ, châu Phi và Mỹ Latinh đang tăng nhanh. Các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam đã ký như CPTPP, EVFTA, UKVFTA hay RCEP đều mở ra các thị trường tiềm năng với mức thuế ưu đãi – thậm chí 0%.
Báo cáo từ Trung tâm WTO – VCCI cho thấy, giày dép Việt Nam vào EU hiện được hưởng mức thuế 0–3%, tùy theo quy tắc xuất xứ. Thị trường Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc cũng đang tăng tốc nhu cầu tiêu dùng giày dép chất lượng cao, thân thiện với môi trường. Đây là cơ hội lớn cho các doanh nghiệp Việt đã đạt chuẩn xanh và minh bạch chuỗi cung ứng.
Điển hình như TBS Group, sau khi đẩy mạnh phát triển thương hiệu riêng tại Nhật Bản và Hàn Quốc, đã tăng trưởng xuất khẩu 20% trong năm 2024, dù đơn hàng từ Mỹ giảm nhẹ. Công ty Giày Gia Định đã xuất khẩu thành công vào UAE, Mexico, Nam Phi với các dòng sản phẩm tùy biến theo từng vùng văn hóa.
Tuy nhiên, việc đa dạng hóa không phải chỉ là tìm kiếm khách hàng mới – mà cần là một chiến lược dài hạn: thay đổi thiết kế sản phẩm, kênh phân phối, cấu trúc chi phí và thậm chí cả tư duy phát triển thương hiệu.
“Đa dạng hóa thị trường không phải là ‘chia trứng vào nhiều giỏ’, mà là học cách làm chủ giỏ hàng của mình.”
Khi Hoa Kỳ – thị trường xuất khẩu lớn nhất – không còn là điểm tựa chắc chắn mà trở thành rủi ro tiềm tàng, thì không còn lựa chọn nào khác ngoài đa dạng hóa. Đó không chỉ là bước đi ứng phó mà là chiến lược sống còn cho ngành da giày Việt Nam.
Và nếu hỏi: “Đa dạng hóa xuất khẩu – bây giờ hay bao giờ?”, thì câu trả lời rõ ràng là bây giờ – khi cánh cửa thị trường thế giới vẫn đang rộng mở, khi Việt Nam đang có lợi thế FTA, và khi doanh nghiệp vẫn còn thời gian để xoay chuyển cục diện. Đợi thêm vài năm nữa, rất có thể cơ hội sẽ không còn đến dễ dàng như hôm nay.
.jpg "Việt Nam có đủ sức cạnh tranh trong chuỗi cung ứng toàn cầu?")
