Nâng cao năng lực cạnh tranh ngành logistics Việt Nam trong khu vực ASEAN

VỊ THẾ CỦA VIỆT NAM TRONG KHU VỰC

Việt Nam sở hữu vị trí địa lý chiến lược tại Đông Nam Á, với đường bờ biển dài hơn 3.260 km và gần các tuyến hàng hải quốc tế quan trọng. Đây là điều kiện lý tưởng để phát triển các cảng biển và trung tâm logistics kết nối khu vực với thị trường toàn cầu. Hiện tại, Việt Nam có 320 cảng biển lớn nhỏ, trong đó các cảng lớn như Cát Lái, Cái Mép - Thị Vải đóng vai trò quan trọng trong vận tải hàng hóa quốc tế. Theo Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ Logistics Việt Nam (VLA), ngành logistics tăng trưởng 14-16% mỗi năm và chiếm tỷ trọng khoảng 4-5% GDP.

Ngoài ra, Việt Nam đang hưởng lợi lớn từ các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới như EVFTA, CPTPP, RCEP. Những hiệp định này giúp tăng cường dòng chảy thương mại quốc tế, thúc đẩy nhu cầu sử dụng các dịch vụ logistics. Tuy nhiên, bất chấp những tiến bộ, chỉ số Hiệu suất Logistics (LPI) năm 2023 của Việt Nam vẫn xếp sau Singapore, Thái Lan và Malaysia, cho thấy tiềm năng phát triển nhưng cũng đặt ra không ít thách thức.

SO SÁNH VỚI CÁC NƯỚC TRONG KHU VỰC

Singapore – Biểu tượng toàn cầu về logistics

Singapore luôn dẫn đầu trong ngành logistics nhờ hệ thống cơ sở hạ tầng hiện đại, kết nối quốc tế hiệu quả, và môi trường kinh doanh thuận lợi. Với cảng biển lớn nhất khu vực và sân bay Changi đứng đầu về vận tải hàng hóa, Singapore là trung tâm trung chuyển hàng hóa của thế giới. Chính phủ Singapore đầu tư mạnh vào công nghệ tự động hóa tại cảng biển và sử dụng trí tuệ nhân tạo để quản lý chuỗi cung ứng, giúp giảm chi phí và thời gian xử lý hàng hóa.

Thái Lan – Tăng trưởng nhờ tập trung vào hạ tầng

Thái Lan tận dụng vị trí địa lý gần các nước lớn như Trung Quốc, Malaysia, và Myanmar để trở thành trung tâm logistics khu vực. Chính phủ Thái Lan triển khai dự án “Eastern Economic Corridor” (Hành lang kinh tế phía Đông) nhằm nâng cấp hạ tầng cảng biển, đường sắt và kho bãi logistics. Đặc biệt, các dự án cải thiện giao thông liên vùng đã giúp Thái Lan giảm đáng kể chi phí logistics, từ 14% GDP xuống còn 12% trong vòng 5 năm qua.

Indonesia – Phát triển bùng nổ nhưng gặp thách thức

Là quốc gia có dân số lớn nhất Đông Nam Á, Indonesia có tiềm năng lớn trong ngành logistics. Chính phủ nước này đặt mục tiêu chuyển đổi số trong quản lý logistics, ứng dụng các công nghệ như Internet vạn vật (IoT) và blockchain để tối ưu hóa vận hành. Tuy nhiên, chi phí logistics tại Indonesia vẫn còn cao, chiếm khoảng 24% GDP do hệ thống hạ tầng chưa phát triển đồng đều giữa các đảo.

LỢI THẾ VÀ ĐIỂM YẾU CỦA VIỆT NAM

Lợi thế: Chi phí lao động và vị trí chiến lược

Việt Nam có chi phí lao động cạnh tranh, thuộc nhóm thấp nhất khu vực. Đây là lợi thế quan trọng, đặc biệt với các doanh nghiệp logistics sử dụng nhiều nhân lực như vận chuyển, kho bãi. Vị trí địa lý chiến lược nằm trên tuyến đường biển Đông Á - Thái Bình Dương cho phép Việt Nam trở thành điểm trung chuyển hàng hóa quan trọng trong khu vực.

Hơn nữa, ngành công nghiệp sản xuất tại Việt Nam ngày càng phát triển, với nhiều tập đoàn lớn như Samsung, Foxconn và LG đặt nhà máy tại đây. Điều này tạo nhu cầu lớn cho ngành logistics nội địa và quốc tế, đặc biệt trong việc xuất khẩu hàng hóa.

Điểm yếu: Chi phí logistics cao và cơ sở hạ tầng hạn chế

Dù có lợi thế tự nhiên, Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức lớn. Chi phí logistics chiếm khoảng 16-17% GDP, cao hơn so với mức trung bình khu vực. Hệ thống giao thông và cảng biển chưa đồng bộ, nhiều tuyến đường quan trọng bị quá tải, gây ảnh hưởng đến tốc độ và chi phí vận chuyển.

Ngoài ra, sự thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành logistics cũng là điểm yếu đáng kể. Nhiều doanh nghiệp logistics vẫn chưa áp dụng công nghệ tiên tiến, dẫn đến hiệu quả hoạt động thấp và khó cạnh tranh với các đối thủ trong khu vực.

CHIẾN LƯỢC CẠNH TRANH

Đầu tư vào công nghệ hiện đại

Chuyển đổi số là xu hướng tất yếu để cải thiện hiệu quả ngành logistics. Việt Nam cần đầu tư mạnh vào công nghệ tự động hóa, sử dụng trí tuệ nhân tạo và phân tích dữ liệu lớn để tối ưu hóa vận hành. Các công nghệ như blockchain có thể được áp dụng để quản lý chuỗi cung ứng minh bạch, giảm thiểu sai sót trong vận chuyển.

Một số doanh nghiệp lớn tại Việt Nam đã bắt đầu triển khai các giải pháp công nghệ hiện đại, như Giao Hàng Nhanh sử dụng hệ thống định vị GPS và phân tích dữ liệu để tối ưu hóa lộ trình vận chuyển, hay Scommerce áp dụng robot trong xử lý hàng hóa.

Phát triển nguồn nhân lực

Một trong những thách thức lớn của ngành logistics là sự thiếu hụt nhân lực chất lượng cao. Việt Nam cần mở rộng các chương trình đào tạo chuyên sâu, liên kết giữa các trường đại học và doanh nghiệp để nâng cao kỹ năng của lực lượng lao động. Các khóa học về quản lý chuỗi cung ứng, kỹ thuật logistics hiện đại và ứng dụng công nghệ cần được đầu tư đúng mức.

Cải thiện cơ sở hạ tầng

Việt Nam cần tăng tốc nâng cấp cơ sở hạ tầng giao thông, bao gồm đường cao tốc, cảng biển và hệ thống kho bãi. Đặc biệt, các dự án như đường cao tốc Bắc-Nam, cảng quốc tế Cái Mép - Thị Vải hay sân bay Long Thành cần được hoàn thành đúng tiến độ để nâng cao khả năng kết nối khu vực.

Ngoài ra, các chính sách giảm thiểu chi phí logistics, như ưu đãi thuế cho doanh nghiệp logistics và cải cách thủ tục hải quan, cần được triển khai đồng bộ để thúc đẩy hiệu quả hoạt động.

KẾT LUẬN

Ngành logistics Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội lớn để phát triển, nhưng đồng thời cũng đối mặt với những thách thức không nhỏ từ các đối thủ trong khu vực ASEAN. Để thực sự bứt phá, Việt Nam cần có chiến lược toàn diện, tập trung vào cải thiện hạ tầng, áp dụng công nghệ hiện đại và đào tạo nhân lực chất lượng cao.

Bên cạnh đó, sự phối hợp giữa chính phủ và doanh nghiệp đóng vai trò quyết định trong việc tạo ra môi trường thuận lợi cho ngành logistics phát triển. Nếu tận dụng tốt các lợi thế sẵn có, Việt Nam hoàn toàn có thể vươn lên trở thành trung tâm logistics quan trọng của khu vực, góp phần thúc đẩy kinh tế và nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế.