Bài học từ quá khứ: Liệu thuế quan mới có tái diễn kịch bản Smoot-Hawley?

Smoot-Hawley: Sai lầm lịch sử của chủ nghĩa bảo hộ

Năm 1930, trong bối cảnh nền kinh tế Mỹ đang chìm sâu vào cuộc Đại Suy thoái, Quốc hội Mỹ đã thông qua Đạo luật Thuế quan Smoot-Hawley nhằm bảo vệ các ngành sản xuất trong nước khỏi sự cạnh tranh từ nước ngoài. Đạo luật này tăng thuế nhập khẩu trung bình khoảng 20%, áp dụng lên hơn 20.000 mặt hàng, trong đó có nhiều sản phẩm nông nghiệp và công nghiệp.

Thoạt nhìn, đây có vẻ là một biện pháp hợp lý nhằm hỗ trợ doanh nghiệp và nông dân Mỹ trong thời kỳ khó khăn. Tuy nhiên, động thái này đã dẫn đến một hiệu ứng domino tai hại:

• Các đối tác thương mại của Mỹ, bao gồm Canada, châu Âu và nhiều nước khác, đáp trả bằng thuế quan trả đũa.
• Xuất khẩu của Mỹ giảm mạnh 40% chỉ trong vòng hai năm.
• Nhiều doanh nghiệp Mỹ mất thị trường nước ngoài, trong khi người tiêu dùng phải đối mặt với giá cả hàng hóa tăng cao.
• Tỷ lệ thất nghiệp tăng vọt khi ngành sản xuất suy giảm, góp phần kéo dài cuộc Đại Suy thoái.

Hậu quả của Smoot-Hawley là một bài học đắt giá về chủ nghĩa bảo hộ: thay vì bảo vệ nền kinh tế nội địa, nó đã làm trầm trọng thêm khủng hoảng kinh tế toàn cầu.

Thuế quan mới năm 2025: Bước đi nguy hiểm?

Gần một thế kỷ sau, nước Mỹ lại một lần nữa đối diện với những chính sách thương mại đầy rủi ro. Ngày 1/2/2025, Tổng thống Donald Trump công bố áp thuế quan lên hàng hóa nhập khẩu từ Mexico, Canada và Trung Quốc. Mục tiêu được tuyên bố là để:

• Gây áp lực buộc Mexico và Canada kiểm soát tốt hơn nhập cư bất hợp pháp vào Mỹ.
• Chống lại tình trạng buôn lậu fentanyl – một vấn đề nhức nhối liên quan đến cuộc khủng hoảng opioid tại Mỹ.
• Đối phó với cạnh tranh không lành mạnh từ Trung Quốc, đặc biệt là trợ giá công nghiệp và xuất khẩu tiền chất fentanyl.

Cụ thể, Mỹ áp:

• Thuế 25% lên toàn bộ hàng hóa từ Mexico và Canada, ngoại trừ dầu mỏ và năng lượng từ Canada bị áp mức 10%.
• Thuế bổ sung 10% lên hàng hóa Trung Quốc, ngoài mức thuế 25% theo Mục 301 đã có trước đó.

Nhưng chỉ hai ngày sau, vào 3/2/2025, chính quyền Trump thông báo tạm hoãn thực thi các mức thuế trong 30 ngày để đàm phán thêm với các đối tác thương mại. Động thái “tiến một bước, lùi một bước” này đã gây ra sự hoảng loạn trong giới kinh doanh và tạo ra một làn sóng bất ổn trên thị trường tài chính.

Thị trường hoang mang, doanh nghiệp lo lắng

Doanh nghiệp vốn rất ghét sự không chắc chắn. Với chính sách thuế quan thay đổi liên tục, nhiều công ty gặp khó khăn trong việc lập kế hoạch kinh doanh, định giá sản phẩm, tìm nguồn cung ứng thay thế và duy trì chuỗi cung ứng ổn định.

Các chuyên gia kinh tế cảnh báo rằng những mức thuế này sẽ tác động tiêu cực đến nền kinh tế Mỹ theo nhiều cách:

• Chi phí tiêu dùng gia tăng: Hàng hóa nhập khẩu bị đánh thuế sẽ khiến giá thành sản phẩm tăng, và cuối cùng người tiêu dùng Mỹ sẽ là những người phải gánh chịu.
• Mất việc làm: Các ngành sản xuất sử dụng linh kiện nhập khẩu, như ô tô và điện tử, sẽ đối mặt với chi phí tăng cao, buộc phải cắt giảm lao động.
• Thị trường tài chính chao đảo: Sau khi thuế quan được công bố, chỉ số chứng khoán Dow Jones đã giảm mạnh 1.200 điểm trong vòng hai ngày, phản ánh tâm lý hoang mang của nhà đầu tư.

Sự mất ổn định này khiến nhiều công ty Mỹ cân nhắc chuyển hướng đầu tư sang các thị trường khác, hoặc thậm chí tìm cách sản xuất ở ngoài nước Mỹ để tránh thuế quan trả đũa.

Phản ứng của thế giới: Canada và Mexico đáp trả

Việc áp thuế không chỉ ảnh hưởng đến Mỹ mà còn gây ra căng thẳng ngoại giao nghiêm trọng với các đối tác thương mại lớn.

• Canada phản ứng mạnh mẽ: Thủ tướng Justin Trudeau ngay lập tức tuyên bố sẽ áp thuế trả đũa lên hàng hóa Mỹ trị giá 155 tỷ USD, nhắm vào các ngành nông nghiệp và công nghiệp chủ chốt.
• Mexico cũng không đứng yên: Tổng thống Claudia Sheinbaum cảnh báo rằng các biện pháp bảo hộ của Mỹ có thể phá hủy quan hệ thương mại song phương và khiến hàng triệu người Mexico mất việc.

Sau nhiều sức ép, Trump đồng ý tạm hoãn thuế trong 30 ngày để tìm kiếm một giải pháp ngoại giao. Nhưng giới quan sát cho rằng đây có thể là chiến lược “gây sức ép” quen thuộc của ông, nhằm buộc các nước láng giềng phải nhượng bộ nhiều hơn.

Lịch sử có lặp lại?

Nhìn vào những gì đang diễn ra, không ít nhà kinh tế cảnh báo rằng Mỹ đang đứng trước nguy cơ lặp lại sai lầm của Đạo luật Smoot-Hawley năm 1930.

Bảo hộ thương mại từng làm trầm trọng thêm cuộc Đại Suy thoái, và trong một nền kinh tế toàn cầu hóa như ngày nay, các biện pháp thuế quan có thể tạo ra một cuộc khủng hoảng thương mại lớn hơn nhiều.

Triển vọng kinh tế toàn cầu đang trở nên u ám với:

• Lạm phát gia tăng do chi phí nhập khẩu đắt đỏ hơn.
• Giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế tại Mỹ, Canada và Mexico.
• Gia tăng căng thẳng thương mại, có thể dẫn đến một cuộc chiến thương mại toàn diện.

Các bài học lịch sử cho thấy rằng các biện pháp bảo hộ thường phản tác dụng và gây tổn hại lâu dài đến nền kinh tế. Liệu chính quyền Mỹ có rút kinh nghiệm từ quá khứ, hay sẽ đẩy cả thế giới vào một cuộc khủng hoảng thương mại mới?

Như George Santayana từng nói:

"Những ai không nhớ đến quá khứ sẽ bị kết án lặp lại nó."

Giờ đây, câu hỏi đặt ra là: Liệu nước Mỹ có đang quên đi bài học từ chính lịch sử của mình?